Geology Science

زمین شناسی- دانلود برنامه های زمین شناسی و کاربردی

Geology Science

زمین شناسی- دانلود برنامه های زمین شناسی و کاربردی

میوسن – پلیوسن در ایران مرکزی

در بیشتر نواحی باختر ایران مرکزی، سازند آهکی قم به سن الیگوسن – میوسن، با ردیفهای آواری سُرخرنگی پوشیده میشود که نشانگر حوضههای رسوبی قارهاست. شواهد موجود این باور را به وجود آورده است که پس از آشکوب بوردیگالین، با پسروی دریا، تغییرات شدید رخساره در نوع نهشتهها فراهم آمده و تبدیل محیطهای دریایی سازند قم به حوضههای قارهای سبب شده تا شرایط لازم برای نهشت رسوبات آواری – تبخیری همزمان با رسوبگذاری فراهم شود. این نهشتهها که در حال حاضر در بیشتر فرونشستهای ایران مرکزی برونزد دارند، به نام سازند سُرخ بالایی Upper Red Fm. نامگذاری شدهاند. این نام به ویژه در مناطقی که سازند قم دیده میشود و یا دلیلی مبنی بر حضور آن وجود دارد، به کار برده میشود. در غیر این صورت، به دلیل نبود فسیل و شباهتهای ظاهری بین سازندهای سُرخ پایینی و بالایی، تفکیک این دو امکانپذیر نیست. به همینرو در مناطقی که سازند قم وجود ندارد، به مجموعة این نهشتهها، رسوبات سُرخرنگ نئوژن گفته میشود.سیمای ظاهر، رنگ، سنگشناسی، شرایط تشکیل در حوضههای پیشبوم پسرونده، سن و جایگاه چینهشناسی سازند سُرخ بالایی شباهت زیادی با سازند آغاجاری در زاگرس دارد. این شباهتها به حدی است که نهشت دو سازند را در شرایط یکسان و به احتمال حوضه واحد تداعی میکند

چینهشناسی سازند سُرخ بالایی

 نخستین گزارش مستند موجود در بارة سازند سُرخ بالایی مربوط به سال 1855 است که در آن از این سازند به نام «سری گچدار» یاد شده است.

 عناوین بعدی این نهشتهها، همچنان به قارهای و گچدار بودن و سن میوسن آنها اشاره دارد. از 1359 زمینشناسان شرکت ملی نفت ایران، نام سازند سُرخ بالایی را پیشنهاد و متداول کردند که همچنان کاربرد دارد.سازند سُرخ بالایی، بیشتر از نوع ماسهسنگ، مارن، کنگلومرا و تبخیریهاست که در شرایط مولاسی تشکیل شده و فرونشینی تدریجی بستر، ضخامت آن را به شدت افزایش داده است. با وجود شرایط یکسان رسوبی، سنگشناسی این سازند تغییرات زیادی دارد، به گونهای که همارزی دقیق رخنمونها دشوار است و هیچ برشی نمیتواند الگوی این سازند باشد. زمینشناسان شرکت نفت ابتدا، این سازند را به دو زیر واحد تقسیم کردهاند :

* زیرواحد پایینی (M1)، با 300 تا 500 متر ضخامت، از سنگ نمک، انیدریت، لایههای ریگدار، شیلهای نازکلایة قیری و رسهای نمکدار سُرخ تیره است.

* زیرواحد بالایی (M2)، با 4000 تا 5000 متر ضخامت، متشکل از مارنهای گچدار، ماسهسنگهای سُرخ – قهوهای تیره در قسمت زیرین و ماسهسنگهای زرد قهوهای تا سُرخ روشن در قسمت بالایی است.

 دو بخش مذکور با یک لایة کلیدی از مارن سبزرنگ از هم جدا میشوند.در مورد زیرواحد پایینی اتفاق نظر وجود ندارد. مستوفی (1959)، آبه و دیگران (1964) زیرواحد تبخیری پایینی را جزو سازند قم میدانند و به همین لحاظ در تاقدیسهای سراجه و البرز، فقط واحد بالایی (سازند سُرخ بالایی) را به سه عضو تقسیم کردهاند.

* عضو پایینی (M1)، حدود 2000 متر، متشکل از رس و ماسهسنگ گچدار به رنگ سُرخ تیره، شیل و سیلت سنگ است که در بخش زیرین آن لایهای راهنما از مارن سبز وجود دارد.

* عضو میانی (M2)، حدود 1000 متر، به طور عمده از نوع ماسهسنگهای حفرهدار است.

* عضو بالایی (M3)، 300 تا 500 متر، سیلت سنگهای گچدار و مارنهای زرد روشن است که میانلایههایی از ماسهسنگهای آهکی نرمدارد.

 عضوهای سهگانة بالا را با اندکی تغییر میتوان در برش شمال ایوانکی و در تمام رخنمونهای واقع در حد فاصل ایوانکی – سمنان دید. در این نواحی، عضو پایینی به داشتن رنگ تیره و نوارهایی از مارنهای سبز شاخص است. ریخت خشن و حفرههای کارستی ماسهسنگهای میانی، کمک شایانی به شناسایی عضو میانی میکند. فراوانی گچ در عضو بالایی سبب شده تا این عضو در همه جا رنگ کرم روشن همگن داشته باشد و به آسانی بتوان آن را از عضو پایینی باز شناخت. درنتیجه، شاید بتوان عضوهای سهگانة یاد شده را الگویی برای سازند سُرخ بالایی دانست.

یکی از ویژگیهای سازند سُرخ بالایی سیمای ظاهری آن است که به جز حاشیة ارتفاعات، به طور عموم نواحی کمارتفاع دشت گونه را زیر پوشش دارد. گسترههای وسیعی از فرونشستهای زمینساختی جوان مانندکویر بزرگ، فرونشست میانه – زنجان، گودی قم – ساوه، گودال بلورد – بافت – سیرجان با نهشتههای این سازند پُر شدهاند. در این گونه نواحی، بسیاری از تپه ماهورهای سُرخرنگی که با رسوبات تبخیری آغشتهاند، جزو سازند سُرخ بالایی هستند.

سازند سُرخ بالایی، به طور معمول، به گونهای همشیب و گاه تدریجی روی سازند قم قرار دارد ولی در حاشیة حوضهها، این ارتباط میتواند ناپیوسته باشد و با کنگلومرای قاعدهای آغاز شود. لایههای بالایی این سازند به تدریج ریگدار و دانه درشتتر میشود و سرانجام تبدیل به کنگلومرا میشود که به احتمال متعلق به پلیوسن است. در شمال کوه یزدان قم، و برخی نقاط دیگر، این ارتباط دگرشیب است. این دوگانگی ممکن است در اثر چینخوردگی همزمان با تهنشست رسوبات باشد (نوگل سادات، 1985(.

در هر حال، باید گفت که اگرچه در بسیاری از رخنمونها، سازند سُرخ بالایی رخسارة تخریبی – کولابی و رنگ سُرخ دارد، ولی به لحاظ تأثیر عوامل محلی در زایش این رسوبات، گاهی تغییر ضخامت و رخسارةشدید بین برشهای گوناگون این سازند دیده میشود. برای نمونه، در شمال خاوری گرمسار، عضو 1 بسیار نمکدار است و گاه یک لایه نمک تودهای در قاعدة آن وجود دارد و یا، مواد تبخیری عضو 3 به مقدار زیاد افزایش مییابد. کلهر (1961)، تغییرات یاد شده را نتیجة چندین دگرشیبی محلی در سازند مذکور میداند، ولی بدون شک، تغییر شرایط محیط در این امر نقش بیشتری دارد.سازند سُرخ بالایی در شرایط رسوبی یکسان انباشته نشده است. موج نقشهای جریانی موجود در ماسهسنگها، تهنشست آنها را در آب تأیید میکند. از سوی دیگر، تنة درختان فسیل شده، اثر قطرههای باران، ترکهای گلی فسیل شده، نشانگر وجود حوضههای رسوبی خشکی در زمان تهنشست سازند سُرخ بالایی است. در یک نگاه کلی، خروج گستردة زمین در میوسن میانی موجب افزایش آهنگ فرسایش و آزاد شدن حجم زیادی از فرآوردههای تخریبی شده که به شکل رسوبات آبرفتی در مخروطافکنهها و یا رسوبات تبخیری – تخریبی ریزدانه در حوضههای کولابی نهشته شدهاند.

بدینسان، سازند سُرخ بالایی دو رخسارة متفاوت دارد. یکی رخسارة تخریبی که در حاشیة حوضه قرار داشته و دیگری رخسارة کولابی که در داخل حوضه و دور از منشأ بوده است. رخسارههای کولابی این سازند در کویر بزرگ گسترش وسیعی دارد. حوضههای کوچکتر کولابی نیز در جنوب میانه و اطراف کبودرآهنگ (شمال همدان) وجود داشتهاند. لاسمی (1369)، در برش دماوند – ایوانکی، به یک محیط رودخانة رودپیچی باور دارد که در انتها به پلایا ختم میشود. از حاشیة حوضه به طرف داخل، رسوبات دانهریزتر شده و با افزایش مقدار رسوبات تبخیری، رخسارة کولابی به خود میگیرند.حوضههای رسوبی سازند سُرخ بالایی دارای فرونشست زیاد و تدریجی بوده و همین امر سبب شده تا چندین هزارمتر رسوب تخریبی – کولابی روی هم انباشته شود.

در حوضة کویر مرکزی، این سازند گسترش وسیعی دارد و ضخامت آن حدود 6000 متر برآورد میشود، ولی به طرف باختر و شمال باختری ایران، این سازند از ضخامت کمتری برخوردار است.در سازند سُرخ بالایی باقیماندههای جانوری و گیاهی در کمترین مقدار است. اما، از داخل میانلایههای مارنی سبزرنگ زیرین، صدف دوکفهای، شکمپایان و استراکودهای آبهای لبشور به دست آمده است. آثار گیاهی و به ندرت استخوان پستانداران، دیگر نشانههای حیات هستند ولی هیچیک از آنها شاخص نیستند. سن برآورد شده (میوسن پسین) بیشتر به دلیل جایگاه چینهشناسی و قرار داشتن آن بین سازند قم و کنگلومرای پلیوسن است. ریبن (1935)، با توجه به موقعیت چینهشناسی، سازند سُرخ بالایی را به سن تورتونین – سارماسین میداند. ولی این سازند و کنگلومراهای جوانتر (پلیوسن) رخسارههای هتروپیک یکدیگراند که تغییرات سنی آنها از میوسن پسین تا پلیوسن است.در فـــــرونشست بـلــورد – بافـت (کـــرمــان) از سازنـد سـُرخ بالایــی فسیلهایـــی ماننـــد Charites cf. molassica، Maedlerisphaera Miranda ، Tectochara cf. ulmensis گزارش شده و سن تورتونین و جوانتر برای قسمت باختری و هلوتین تا تورتونین بالایی برای قسمت خاوری حوضه پیشنهاد شده است.

در دیگر مناطق کرمان، سن سازند ممکن است بوردیگالین یا هلوتین زیر باشد. چند سنی بودن سن میتواند به دلیل تغییر موقعیت منطقه رسوبگذاری باشد (دیمیتریویچ، 1973). برخلاف اثرات سوء زیستمحیطی، داشتن نهشتههای اقتصادی یکی از ویژگیهای بارز سازند سُرخ بالایی است. نهشتههای گچ و نمک این سازند در بسیاری نقاط کاربرد صنعتی و خوراکی دارند. در منطقة میانه، ردیفهای این سازند حجمهای زیاد ژیپس و نمک پتاسدار دارد که در حدود 50 متر ضخامت دارد. افزون بر کلریدسدیم و کلریدپتاسیم (سیلویت) سُرخرنگ، کارنالیت و سولفات جدیدی از کلسیم، منیزیم و پتاسیم به نام «مامانیت» (اقتباس شده از نام روستای مامان میانه) گزارش شده است (لادام، 1942) این سولفات در حقیقت یک گرهک چند نمکی است که در قاعدة نمک دیده میشود. درگنبدهای نمکی ایلجاق، میزان پتاس اکتشاف شده حدود دو میلیون تن برآورد شده است.در خاور ایران مرکزی به ویژه در حوضههای تربتحیدریه، تربتجام، کاشمر و 000 نهشتههای سُرخرنگی با سیمای مشابه سازند سُرخ بالایی وجود دارد. در این گونه نواحی، سنگآهکهای الیگوسن – میوسن (سازند قم) وجود ندارد و لذا شناخت تهنشستهای قارهای میوسن (سازند سُرخ بالایی) از الیگوسن – میوسن (سازند سُرخ پایینی) ناممکن است. در چنین حالتی، از واژة لایه‎‎های سُرخ میوسن Miocene Red Bedsاستفاده میشود که ممکن است یکی و یا هر دو سازند گفته شده باشد. در کلیة نقاطی که سازند قم وجود ندارد، چنین وضعی وجود دارد.

نظرات 0 + ارسال نظر
برای نمایش آواتار خود در این وبلاگ در سایت Gravatar.com ثبت نام کنید. (راهنما)
ایمیل شما بعد از ثبت نمایش داده نخواهد شد