ترشیری در ایران مرکزی

ترشیری در ایران مرکزی

 مقدمه

به جز نواحی جندق، یزد و نایین که چین‎خوردگی لارامید عملکرد ضعیف داشته، در سایر نواحی ایران مرکزی، توالی‎های پالئوسن به طور عمده نهشته‎های کنگلومرایی و ماسه‎سنگی ‎است که به طور دگرشیب و گاه هم‎شیب، سنگ‎های کهن‎تر را می‎پوشانند. سنگ‎های ائوسن ایران مرکزی دو خاستگاه متفاوت دارند. در کمان ماگمایی ارومیه – بزمان و در گستره‎های وسیعی از ایران مرکزی و بلوک لوت، سنگ‎های ائوسن، روانه یا خاکسترهای آتشفشانی ستبری است که در محیط‎های آبی و یا خشکی شکل گرفته‎اند. ولی، در حاشیة قاره‎ها فرسایش بلندی‎های حاصل از چین‎خوردگی لارامید، موجب نهشت سریع توالی‎های فلیش گونه با ستبرای زیاد شده است. حرکات کوهزایی ائوسن پایانی (رخداد پیرنئن) موجب تشکیل حوضه‎های رسوبی کم عمق قاره‎ای شده به همین دلیل نهشته‎های الیگوسن ایران مرکزی آواری‎های سُرخ‎رنگ قاره‎ای ‎است که به تقریب فاقد فسیل بوده یا فسیل‎های شاخص ندارند. لذا، به جز چند مورد، سن این نهشته‎ها، از روی موقعیت چینــه‎شناسی آنها تعیین شده است.

گانسر (1955) برای ردیف‎هـای الیگوسن ایــران مرکـزی نـام «سازند سُرخ پایینیLower Red Fm»را پیشنهاد کرده است. در الیگوسن بالایی (شاتینChattian)، در بخش باختری ایران مرکزی، شواهدی از یک پیشروی دریایی وجود دارد که تا میوسن پیشین دوام داشته است. به سنگ‎آهک‎های این دریای پیشرونده «سازند قم» گفته شده که در بیشتر جاها سن الیگوسن – میوسن دارد. در اواخر میوسن پیشین، به دنبال رویداد میوسن میانی (استیرین)، دریا از بخش باختری ایران مرکزی پس نشسته و به جای آن حوضه‎های رسوبی قاره‎ای در اغلب نقاط ایجاد شده است. این نهشته‎ها که اکنون در بیشتر گودی‎های Depressions مرکز، شمال باختر و خاور ایران قرار دارند، «سازند سُرخ بالایی Upper Red Fm » »نام دارند.

همانند دیگر نقاط ایران، توالی پلیوسن ایران مرکزی همچنان کنگلومرایی است که با دگرشیبی زاویه‎دار و یا هم‎شیب، بر روی سازندهای قدیمی‎تر نهشت شده ‎است. اما، در ناحیة مراغه آذرآواری استخوان‎دار Maragheh Bon Beds، در ناحیة تبریز دیاتومیت‎های آب شیرین، در ناحیة لوت باختری سیلت‎های افقی سازند لوت، سن پلیوسن د‎ارند. در شمال لوت و کمان ماگمایی ارومیه – بزمان، سنگ‎های پلیوسن خاستگاه ماگمایی دارند.