سنگ شناسی رسوبی

پیشگفتار

سنگ های رسوبی بیش ازهفتادوپنج درصدسطح زمین را می پوشانند. یک توده رسوبی شامل موادی است که در سطح یا نزدیک سطح زمین ودر محیطی که دارای فشار و حرارت پایین می باشد، انباشته می‌گردد. معمولاً مواد رسوبی از مایعی که آن ها را در بر می گیرد، در محیط های مختلف رسوبی ته نشین می گردند ، رسوبات به روش های مختلفی تشکیل می شوند. رسوبات در برخی از مواقع از هوازدگی و فرسایش سنگ های قدیمی تر تشکیل می شوند که در این شرایط به رسوب تخریبی یا آواری می گویند. گاهی اوقات رسوبات در اثر فرایند های بیولوژیکی ، شیمیایی و یا بیو شیمیایی ، نیز تشکیل می شوند.

 بعنوان مثال تشکیل رسوبات تبخیری نظیر نمک و گچ یک فرایند شیمیایی محض و تشکیل بافیمانده صدف جانداران آب زی یک فرایند بیوشیمیایی است. مواد رسوبی هرگاه تحت تاُثیر فرایندهای سنگ زدایی قرار گیرند تبدیل به سنگ رسوبی می شوند . مطالعه سنگ های رسوبی برای ما بسیار حائز اهمیت است ، زیرا اطلاعات ما درباره‌ی چینه شناسی و بسیاری از معلومات ما درباره تاریخ گذشته زمین در این سنگ ها نهفته است. بخش مهمی از ذخایر معدنی که دارای ارزش قابل توجهی می باشند از سنگ های رسوبی بدست می آیند. بعنوان مثال همه یا قسمت عمده نفت ، گاز طبیعی ، زغال ، نمک ، گوگرد، املاح پتاسیم، سنگ گچ ، سنگ اهک ، فسفات، اورانیوم ، منگنز، و همچنین موادی مانند‌ : ماسه، سنگ های ساختمانی، رس های سفال سازی، از سنگ های رسوبی بدست می‌ آیند. 

سنگ های رسوبی

سه جزء اصلی بافتی سنگ های رسوبی تخریبی عبارتند از :

1- دانه ها که در حد گراول ، ماسه ، و سیلت می‌باشند.

2- ماتریکس یا ماده زمینه که از ذرات دانه ریز در حد سیلت و رس تشکیل شده و دانه های رسوبی را در بر می‌گیرد.

3- سیمان که به صورت شیمیایی تشکیل شده وعمدتاً از جنس سیلیس و یا کربنات کلسیم می باشد، البته برخی از اوقات سیمان از جنس اکسید آهن نیز دربین دانه ها تشکیل می شود. سیمان  دانه‌ها را به یکدیگر می چسباند. در بسیاری از مواقع بین دانه ها فضاهای خالی باقی می ماند که بعداً ممکن است توسط آب های زیرزمینی و یا نفت و گاز اشغال شود که برخی از رشته های تخصصی زمین شناسی نظیر آب شناسی و زمین شناسی نفت وظیفه بررسی این فضاهای خالی را که اصطلاحاً تخلخل نامیده می‌شوند را دارند.

 1_ اندازه دانه‌ها

یکی از مهمترین شاخصه های بافتی رسوبات و سنگ های رسوبی اندازه دانه های تشکیل دهنده آن می باشد. زیرا توسط بررسی اندازه دانه ها می‌توان انرژی عامل حمل ونقل و دوری و نزدیکی رسوب نسبت به ناحیه فشار را تعیین نمود و به واسطه اندازه دانه ها تقسیم بندی رسوبات و سنگ های رسوبی مطابق جدول زیر انجام می شود. طبقه بندی دانه ها از روی بلندترین قطر آنها صورت می گیرد که برای اولین بار توسط ونثورث واودرن ارایه شد. این مقیاس لگاریتمی بوده و در آن ، هر درجه ای برابر بزرگتر از درجه قبلی است. امروزه این مقیاس میلی متری نیز معروف است.

2_شکل دانه grain shape

شکل دانه عبارت از توصیف فرم هندسی دانه در رسوب یا سنگ است که توسط فرم، کروپت ، گردشدگی و بافت سطح دانه مورد بررسی قرار می‌گیرد.

الف ) فرم form : فرم عبارت است از رابطه بین سه قطر اصلی تشکیل دهنده یک دانه می باشد ( اقطار بلند، کوتاه، متوسط) که براساس آن دانه ها ممکن است به اشکال زیر دیده شوند.

ب) کرویت sphericity

کرویت عبارتست از این که شکل دانه تا چه حد به کره نزدیک باشد. کرویت یکی از ویژگی های ارثی دانه ها می باشد.

ج) گردشدگی roundness

گردشدگی عبارتست از این که دانه رسوبی زوایا و گوشه های تیز خود را در حین حمل و نقل از دست بدهد. هرچه دانه رسوبی بزرگتر باشد گردشدگی سریعتر اتفاق می افتد. امروزه اگر کنار بستر یک رودخانه بروید ذراتی را خواهید دید که کاملاً‌ گوشه های تیز خودرا از دست داده اند. به واسطه میزان گردشدگی می توان به راحتی مقدار مسافت طی شده رسوب را تخمین زد. هرچه رسوبی مسافت بیشتری را طی نموده باشد گردتر می شود. باید توجه داشت ذرات دانه ریز در صد سیلت هیچگاه گرد نمی شوند. میزان گردشدگی بستگی به درجه سایش دانه در هنگام حمل ونقل ، اندازه دانه ومسافت حمل ونقل دارد.

 د) بافت سطح دانه grain surface texture

عوارض مواد در سطح دانه ، بافت سطح دانه را تشکیل می دهند. بعنوان مثال رسوبات از منشاء یخچالی که در حد گراول باشند عمدتاً برروی آن‌ها خطوطی دیده می شود که نمایانگر جهت حرکت یخچال می‌باشد. و یا اینکه در کنار ساحل دریا به دانه های ماسه ای توجه نمایند متوجه می شوید که دانه ها ماسه‌ای درخشان و براق می باشند. زیرا سطح این دانه‌ها در اثر حرکت بر روی یکدیگر توسط امواج براق گردیده است.

 در محیط های بیابانی سطح دانه‌ها کدر یا مات است ، امروزه دانشمندان زمین شناسی توسط بررسی این اختصاصات توسط میکروسکوپ های پیشرفته ، به راحتی می توانند فشار بسیاری از رسوبات را شناسایی نمایند.

3 - جورشدگی sorting

جورشدگی به یکنواختی اندازه دانه‌ها در سنگ اشاره می نماید، اگر سنگی از دانه های بااندازه تقریباً یکسان تشکیل شده باشد را سنگ با جورشدگی خوب می نامند و اگر سنگ از مخلوطی از دانه‌ها در سایزهای مختلف نظیر گراول ، ماسه و گل تشکیل شده باشد آن را سنگی با جورشدگی بد می‌نامند، به طور کلی رسوبات ساحل دریا از جورشدگی بسیار خوب و رسوبات یخچالی از جورشدگی بدی بهره می‌برند. دانشمندان از جورشدگی در تشخیص مقدار منافذ خالی موجود در سنگ استفاده می‌نمایند.

4- طرز قرارگیری دانه ها

نحوه آرایش دانه هاو رسوبات در مقدارفضای خالی بین ذرات حایز اهمیت بسزایی است. بطوریکه هرگاه دانه ها به صورت مکعبی آرایش پیدا نمایند مقدار تخلخل به صورت 47 % و اگر به صورت رومبوئدر آرایش یابند میزان تخلخل تقریباً نصف خواهد شد. این مسئله در آب شناسی حائز اهمیت است.

سنگ های رسوبی دانه ریز

براساس اندازه تشکیل دهنده این گونه سنگ‌ها آن را به دو قسمت تقسیم می‌شوند.

1-     سیلت سنگ ها ( اندازه دانه‌ها یابین 4 تا 64 میکرون(

2-     رس سنگ ها(اندازه دانه‌ها از 4 میکرون کوچکتر می‌باشد).

1- سیلت سنگ‌ها

اندازه دانه‌ها تشکیل دهنده این گونه سنگها مابین 64 تا 4 میکرون می‌باشد. از نظر بافتی سیلت سنگ‌ها مابین ماسه‌ها و فسیل‌ها می‌باشند. تشخیص اندازه دانه‌ها توسط چشم غیر مسلح مشکل است، اما یکی از ساده ترین راهها برای تشخیص آن در طبیعت این است که اگر مقداری از آن را مابین دندان های خود قرار دهیم، دانه‌های تشکیل دهنده آن را احساس خواهیم نمود. کوارتز عمده‌ترین ذره تشکیل‌دهنده سیلت‌ها است.

 2- رس سنگ ها

شیل ها ویا رس سنگ ها از دانه های بسیار ریز ( کوچکتر از 4 میکرون) تشکیل شده‌اند. بنابراین دانه‌ها بقدری ریز هستند که توسط لنز دستی و میکروسکوپ با بزرگنمایی کم هم قابل تشخیص نمی‌باشند. در طبیعت جهت تشخیص این گونه سنگ ها از سیلت سنگ ها کافی است قدری آن را مابین دندان‌های خود بگذاریم بر اثر فشار هیچگونه دانه‌ای را در بین دندان‌های خود احساس نمی‌ نماییم. این گونه سنگ ها را براساس رده‌بندی و نحوه شکسته شدن به دودسته شیل و رس سنگ تقسیم می نماید.

-شیل : دارای خاصیت فیسیلیستی است) fissile ) این دارای لایه بندی ظریف بوده و در امتداد این لایه بندی به راحتی جدا می‌شود.

ـ رس سنگ : فاقد فیسیلیستی بوده و به صورت نامنظم می شکند.

ـ رنگ رسوبات دانه‌ریز بسیار متغیر است که علت برخی از رنگ ها به شرح زیر است:

رنگ سیاه بعلت وجود مواد آلی می‌باشد که به این گونه شیل ها ، شیل سیاه می‌گویند.

رنگ قرمز در شیل های قرمز بعلت وجوداکسید آهن است ونمایانگر رسوبگذاری آن در محیط های اکسیدان می‌باشد.

 ـ کائولن : نوعی گل سنگ سفید رنگ است که عمدتاً از کانی کائولیونیت تشکیل شده است. این گونه سنگ کاملاً اقتصادی است واز آن در ساخت چینی، کاغذ ، پلاستیک و صنایع دیگر استفاده می‌شود. کشور مانسبت به این ماده معدنی نسبتاً غنی می‌باشد و معادن آن در استان آذربایجان شرقی ، خراسان و لرستان موجوداست.

-گل :از نظر علمی گل عبارتست از مخلوط سیلت رس می‌باشد. ومعادل سنگی گل را گلسنگ می‌نامند. هرگاه گل سنگ دارای خاصیت فیسیلیتی بود به آن گل شیلی می‌گویند.

 سنگ های آواری دانه درشت

اجزاء تشکیل دهنده این دسته از سنگ های آواری اندازه بزرگتر از 2 میلی متر داشته و بر اساس گردشدگی دانه ها به دودسته کنگلومرا (Conglomerate) و برش (Breccia) تقسیم می‌شوند. کنگلومرا یا سنگ جوش از قطعات گردودانه درشتی تشکیل شده که اختلافش با برش در فقدان ذرات زاویه دار می باشد. طبق نظریه پتی‌جان (Pettijohn) اگر ده درصد ذرات سنگی ابعاد بیش از 2 میلی متر داشته باشند آن‌ سنگ را کنگلومرا می نامند. برش سنگی است که از قطعات زاویه‌دار و دانه‌دار درشت تشکیل شده است. اصولاً برش در وسعت خیلی کمتر از کنگلومرا در رسوبات دیده می‌شود. علت گوشه دار بودن برش دراین است که قطعات متشکله آنها بوسیله آب یا عامل دیگری حمل نشده‌اند ودر نتیجه زوایای آن ها محفوظ مانده است. از انواع برش ها می توان به برش انحلالی ، برش گسلی وبرش آتشفشانی اشاره نمود.

سنگ های آواری دانه متوسط (ماسه سنگ ها sandston)

ماسه سنگ‌ها از دانه‌های در حدوداندازه ماسه (بین دو میلی متریا شصت و چهارمیکرون)تشکیل شده‌اند.

ماسه‌ها و ماسه سنگ‌ها نسبت به کنگلومرها دارای گستردگی بیشتری می‌باشند و بر خلاف رسوبات دانه درشت از جورشدگی بهتری بهره می‌برند. ذرات ماسه در ماسه سنگ ها عمدتاً توسط سیمان سیلیس یا کربنات به یکدیگر چسبیده است. در صورتی‌که درکنگلومرها این امر بیشتر توسط ماتریکس انجام می‌شود. ماسه سنگ‌ها را براساس ترکیب شیمیایی ذرات به سه دسته عمده تقسیم می نمایند.

 1- ماسه های کوارتزی Quartz Sand stone یا کوارتز آرنایت Quartz  arenite که این گونه ماسه ها حاوی بیش از نودو پنج درصد دانه‌های کوارتزمی‌باشند. علت فراوانی دانه‌های کوارتزدراین دسته از ماسه سنگ ها فرسایش و حذف دانه‌ها دیگر نظیر فلدسپات‌ها و... به علت هوازدگی می‌باشد. این گونه ماسه سنگ ها از نظر اقتصادی حایز اهمیت فراوانی می‌باشند زیرا از آنهامی‌توان بعنوان سنگ معدن اس ای او دو جهت شیشه سازی و الکترونیک استفاده نمود. در ایران کوارتز آرنایت به وفور دیده می‌شود. یکی از مهمترین سازند‌های این ماده معدنی است، بیس کوارتزیت به سن کامبرین است. کوارتز آرنایت ها در نواحی تشکیل می‌شوند که از نظر تکتونیکی فعال نباشد.

2- آرکوز Arkose : ماسه سنگی است که حدودبیست وپنج درصدحجم دانه‌های آن را ذرات فلدسپات تشکیل داده‌اند. بنابراین ارکوز یک سنگ رسوبی آواری است که از کوارتز و فلدسپات تشکیل شده است. فلدسپات ها معمولاً رنگ صورتی به این قبیل ماسه سنگ‌ها می دهند. از آنجایی که فلدسپات ، یکی از کانی های اصلی تشکیل دهنده ارکوز است واین کانی به سهولت توسط هوازدگی تجزیه می‌شود. وجود فلدسپات فراوان در این گونه ماسه سنگ می تواند نمایانگر شرایط آب و هوایی کاملاً خشک و یا بالا آمدگی سریع تاچه بعلت فعالیت های شدید تکتونیکی و فرسایش شدید پی آمدآن باشد. امروزه در نواحی گرم وخشک ایران در بستر رودخانه های فصلی عمدتاً  رسوبات ماسه‌ای غنی از فلدسپات نهشته می‌شود.

3- ماسه سنگ لیت آرنایتی :در این گونه ماسه سنگ ها مقدار قطعات خرده سنگی بیش ازبیست وپنج درصدمی باشد. جنس این قطعات عمدتاً سنگ های دگرگونی با درجه خفیف ، سنگ های آذرین بیرونی وقطعات رسوبی می باشند. وجود این گونه سنگ ها نمایانگر فعالیت‌های کوهزایی در ناحیه مورد بررسی می‌باشد. در بسیاری از مواقع فضای مابین ذرات را در این گونه ماسه سنگ‌ها را ماتریکس دانه‌ریز پر می نماید. 

منابع اصلی رسوب

منابع اصلی رسوب از پنج منشاء زیر تجاوز نمی کند :

1- منشاء تخریبی سنگ های شیلی که در این صورت رسوب را تخریبی می نامند.

 2- بقایای اسکلت حیوانات و گیاهان.

3- مواد تخریبی از منشاء ولکانیکی که بر اثر فوران های آتشفشانی وارد حوضه های رسوبی شده اند.

4- گدازه و ماگما در موقعی‌ که ماگما و گدازه توسط آبهای پر حرارت محاصره ‌شوند، مواد مختلفی به صورت حلال و یا کلوئید در آب معلق می‌سازند.

5- ذراتی که منشاء خارج از کره زمین دارند و رسوبات شهاب سنگی را می‌سازند.

 رسوباتی که به صورت تخریبی تشکیل و توسط رودخانه و یا باد ویخچال ها حمل شده‌اند ، تخته سنگ ها، قلوه سنگ ها، ماسه سنگ ها، و گل هارا می سازند. رسوباتی که به طرق شیمیایی ته نشین شده اند سنگ های آهک ، دولومیت و سنگ های سیلیسی ، را تشکیل می دهند. بقایای آلی موجودات در صورت مناسب بودن شرایط ( حرارت مناسب و نبود اکسیژن) ممکن است تشکیل نفت، گاز و یا زغال سنگ را بدهند.

چرخه سنگ زدایی

زمین در ابتدا خلقتش کره‌ای گرم و سوزان بود و هیچگونه رسوبی در آن یافت نمی‌شد. با سرد شدن تدریجی زمین و پیدایش آب ، اولین دریاها در مناطق پست و فرورفته تشکیل شد، پس از آن در مدت زمان بسیار طولانی و فرایندهای پیچیده در هوا کره، اکسیژن، دی اکسید کربن، و گازهای دیگر تشکیل شده و به تدریج به صورت کنونی درآمد. سنگ های آذرین ، تحت تأثیر عوامل مختلف هوازدگی نظیر آب ، دی‌اکسیدکربن، و اکسیژن قرار گرفته و هوازده ‌شدند و سپس تحت تأثیر عوامل مختلف حمل ونقل و نیروی ثقل فرسایش یافتند. بدین‌ترتیب رسوبات بوجود آمدند. رسوبات تحت تأثیر فرایند سنگ شدگی (دیاژنز) قرار گرفته و اولین سنگ‌های رسوبی را ساختند. از آنجایی که زمین سرشتی ناآرام داشته و نیروهای عظیمی همواره در درون آن وجود دارد که موجب تغییر وتحولات شگرفی درآن می‌شوند، این رسوبات و سنگ‌های رسوبی و آذرین را تحت تأثیر قرار داده و با افزایش فشار و درجه حرارت موجب تبدیل شدن آن ها به سنگ‌های دگرگونی می‌شود. با افزایش فشار و درجه حرارت این سنگ‌ها ذوب شده و مجدداً به سنگ آذرین تبدیل می‌شوند. این چرخه میلیاردها سال است که درحال انجام است و در حال حاضر نیز ادامه دارد.

سنگ‌های شیمیایی و بیوشیمیایی

الف) تبخیری‌ها

کانیهای تبخیری در محیط‌های کولابی یعنی محیطی که میزان تبخیر نسبت به ورود آب فزونی دارد تشکیل می‌شود. در این محیط اصل اشباع عامل ایجاد انواع رسوبهای تبخیری بوده و چون درجه اشباع آب با حرارت متفاوت است، لذا ترتیب خاص در پیدایش سنگ‌های تبخیری پیدا می‌شود که به آن شیل سنگهای تبخیری گفته می‌شود. محیط تشکیل این سنگها را می‌توان به دو دسته تقسیم نمود که عبارتست از الف) دریاچه‌های موقتی نظیر دریاچه قم ب) حوضه‌های کناری دریاهای بهرالیل ارتباط آن با دریای آزاد محدود می‌باشد نظیر خلیج فارس و خلیج قره‌ نباز.

شرایط عادی تبخیر و اشباع در این حوضه‌ها هم از نظر مکانی و هم از نظر زمان نظم خاصی را ایجاد می‌نماید .

سنگ‌های کربناته

سنگ‌های کربناته حدود %20 سنگ‌های رسوبی را تشکیل می‌دهند و تقریباً همیشه خالص می‌باشند. این سنگ‌ها عمدتاً از کانی‌های کربناته، نظیر کلسیت، آراگونیت و دولومیت تشکیل شده‌اند بعلت فعالیت یخچال‌ها در پلئیتوسن (Pleistocene) رسوبات کربناته دریاهای کم عمق کنونی توسعه زیادی ندارند. ولی در گذشته دریاهای کم عمق شبیه بخش جنوبی خلیج فارس متناوباً بخش وسیعی از کره زمین را می‌پوشاند که منجر به تشکیل انباشته‌های ضخیمی از سنگ‌های آهکی شده است. عوامل مختلفی از قبیل درجه حرارت، شوری، عمق آب و ورود مواد تخریبی تشکیل سنگ‌های آهکی را کنترل می‌نمایند.

 اکثر رسوبات کربناته در مناطق گرم حدود 30 درجه جنوب و شمال خط استوا بوجود می‌آیند. مطالعه و بررسی سنگ‌های کربناته بسیار با اهمیت است زیرا حدود 50 درصد سنگ‌های مخزن نفت در دنیا و حدود 95 درصد سنگ‌های مخزن نفت و گاز ایران در این گونه سنگ‌ها تشکیل شده است. بعنوان مثال سنگ مخزن نفت در سازند اسماری در جنوب و جنوب غرب ایران یکی از بهترین سنگ مخزن نفت در دنیا می‌باشد. سنگ‌های کربناته دارای کاربردهای شیمیایی و صنعتی فراوانی می‌باشد بعنوان مثال این گونه سنگ‌ها کارایی فراوانی در صنعت ساختمان‌سازی چه به صورت مصالح و چه به صورت سنگ ساختمانی دارند ایران از جهت دارابودن این گونه معادن بسیار غنی است. در جای‌جای کشورمان این گونه منابع با حجم بسیار مناسب نهفته است استان‌های امروزه دارای منابع فعال‌تری نسبت به این‌گونه سنگ‌ها می‌باشند عبارتند از استان قم، لرستان، اصفهان .... . از طرف دیگر بررسی اینگونه سنگ‌ها برای شناسایی مناطق کارستیک حایز اهمیت فراوان از جنبه آب‌شناسی و توریستی می‌باشد. زیرا بسیاری از منابع آب زیرزمینی در استان‌های خشک ما در این سنگ‌ها واقع باشند. از نظر توریستی نیز با بررسی اینگونه سنگ‌ها می‌توان مناطق مستمر جهت شناسایی غار بنی‌صدر را شناسایی کرد.

این گونه سنگ‌ها را بر اساس کانی تشکیل دهنده آن‌ها به

1- سنگ‌آهک limestone : که عمدتاً از اراگونیت و کلسیت تشکیل شده و عمدتاً رنگ خاکستری دارد.

2- دولومیت: که عمدتاً از کانی دولومیت ساخته شده است. از ویژگی‌های مهم جهت شناسایی دولومیت می‌توان به سطح هوازدگی دولومیت‌ها اشاره نمود که معمولاً به رنگ زرد خاکستری یا قهوه‌ای خاکستری می‌باشد. علت این امر  مقادیر کمی آهن در ساختمان بلور دولومیت است که در هنگام هوازدگی این رنگ خاص را به سطح دولومیت‌ها می‌دهد.

 بافت سنگ‌های کربناته

بافت سنگ‌های تخریبی از دانه‌ها، ماتریکس و سیمان تشکیل شده بود. سنگ‌های کربناته اجزاء مشابه بافتی با سنگ‌های تخریبی دارند که اجزاء آن عبارتند از:

الف: آکولم‌ها (معادل دانه‌ها در سنگ‌های تخریبی بوده و عبارتند از رسوباتی می‌باشند که منشاء داخل حوضه رسوبی داشته و از خارج از حوضه وارد آن نمی‌شود) که عبارتند از :

1- اینتراکلاست‌ها: ذرات یا قطعات نابجای زاویه‌دار یا شبه زاویه‌دار بوده که همزمان با رسوب‌گذاری بوجود آمده‌اند. اندازه آنها متغیر بوده و بنظر می‌رسد این ذرات از کف دریا کنده شده و مجدداً رسوب نموده‌اند.

2_ لائیدها: ذرات کروی یا شبه کروی با ساختمان داخلی شعاعی با دوایر متحدالمرکز که جنس آن کربنات کلسیم است می‌باشند. اندازه لائیدها عمدتاً از 2 میلی‌متر کوچکتر است.

3- پلت: ذرات گرد تا بیضوی بوده که فاقد ساختمان داخلی می‌باشند. اندازه آنها مابین 0/03 تا 0/15 میلی‌متر است. پلت‌ها از فضولات جانوران لجن‌خوار کف دریاها تشکیل شده‌اند.

ذرات فسیلی: صدف انواع موجودات دریازی نظیر دوکفه‌ای‌ها، براکپرپودها و انواع موجودات نظیر مرجان‌ها، ماهیها ... که بعد از مرگ موجود در محیط زیست آن‌ها رسوب می‌نماید.

 تقسیم‌بندی سنگ‌های کربناته:

امروزه دانشمندان مختلف زمین‌شناسی سنگ‌های کربناته را بر اساس بافت و نوع آکولم‌های آن به طرق مختلف تقسیم‌بندی نموده‌اند که برای بررسی آن‌ها می‌توان به کتب مختلف سنگ‌شناسی رسوبی مراجعه نمود. ما سعی داریم که در این مبحث برخی از معروف‌ترین انواع سنگ‌های کربناته را به اختصار شرح دهیم.

1- میکرایت: میکرایت از گل کربناته تشکیل شده است. میکرایت در نواحی از دریا رسوب می‌نماید که انرژی محیط بسیار کم باشد.

2-سنگ آهک فسیل‌دار: این‌گونه سنگ‌های آهکی فسیل‌ها یا قطعات باقی‌مانده جانوران قدیمی می‌باشند. مابین این قطعات را یا گل‌کربناته پر می‌نماید.

3- کوکینا: کوکینا نوعی سنگ آهک فسیل‌دار می‌باشد که از صدف فسیلها تشکیل شده است کوکنیا فاقد ماترکس بوده و یا مقدار ماتریکس در آن بسیار کم است. اندازه صدف‌ها در کونیا از 2 میلی‌متر بزرگتر بوده و با چشم قابل مشاهده می‌باشند.

 4- چالک: چالک نوعی سنگ آهک فسیل‌دار است که از صدف جانوران میکروسکوپی تشکیل شده است. پلانکتون‌ها عمده‌ترین موجودات تشکیل دهنده چالک می‌باشند. از نظر بافتی چالک مشابه میکرایت‌ها است ولی از نظر رنگ چالک سفید رنگ می‌باشد.

- سنگ آهک‌های کریستالین: این گونه سنگ‌ها ازبلورهای درشت کربنات کلسیم تشکیل شده‌اند. علت بوجود‌آمدن این بلورها تغییرات فیزیکی و شیمیایی در حین مراحل سنگ‌زایی (دیاژنز) می‌باشد.

- تراورتن: در محیط‌های غاری، چشمه‌ها و یا رودخانه‌ از تبخیر آب‌های حاوی کربنات کلسیم بوجود می‌آید. تراورتن سنگی با چگالی زیاد و بلوری می‌باشد استالاکتیت‌ها و استالاگمیت‌ها از جنس تراورتن می‌باشند. تراورتن نوعی سنگ زمینی بوده و در مجسمه‌سازی و سنگ‌های تزئینی کاربرد دارد. تراورتن‌ها از رخساره‌های جدید زمین‌شناسی هستند که در رخساره‌‌های دوران چهارم در عهد حاضر گسترش دارند.

 - سنگ دولومیت: سنگ دولومیت از کانی دولومیت تشکیل شده است. بیشتر دولومیت‌ها منشاء ثانویه داشته یعنی در اثر فعل و انفعال سیلات حاوی mg با سنگ‌های کربناته تشکیل یافته‌اند. در حین دولومیتی‌شدن ممکن است بافت سنگ اولیه حفظ شود و یا کلاً از بین می‌رود. دولومیت سلطانیه با سن پرکامبرین در ایران نمونه‌ای از دولومیت‌های با منشاء اولیه می‌باشد. دولومیت کاربرد صنعتی شیمیایی فراوانی در صنایع مختلف نظیر صنایع نسوز و شیشه‌سازی دارد.

ب )سنگ‌های رسوبی آلی

 سنگ‌های رسوبی سیلیسی

سنگ‌های رسوبی‌ سلیس‌دار عمدتاً از Sio₂ تشکیل شده‌اند، این گونه سنگ‌ها از رسوب شیمیایی 2sio موجود در محلول تشکیل شده‌اند. بنابراین، این‌گونه رسوبات از نظر ژنتیکی تفاوت فاحشی نسبت به کوارتزآرنایت دارند. عمده‌ترین سنگ‌های سیلیسی عبارت از چرت، دیاتومیت و اُپال می‌باشد.

چرت Chert (کوارتز میکروکریستالین):

چرت از دانه‌های بسیار ریز سیلیس که دارای منشاء شیمیایی یا بیوشیمیایی است تشکیل یافته است. برخی از چرت‌ها حاوی باقی مانده اسکلت جانداران ریز نظیر رادیولاریت‌ها و یا سوزن‌های اسفنج‌های سیلیسی می‌باشند که فقط در زیر میکروسکوپ قابل مشاهده ‌اند. انواع چرت براساس رنگ آن‌ها به اسامی مختلف نامیده می‌شوند. سنگ کک یکی از انواع چرت می‌باشد که عمدتاً رنگ تیره دارد.

 دیاتومیت Diatomite

یکی از سنگ‌های معدنی می‌باشد که کاربرد صنعتی فراوانی در صنایع مختلف خصوصاً صنایع نظامی دارد. دیاتومیت، سنگی بسیار نرم، سفید و با چگالی کم و قابلیت پودرشدگی خوبی است. دیاتومیت از اسکلت دیاتومه‌ها تشکیل شده است. در ایران معادن دیاتومیت یافت می‌شود که یکی از معادن آن در آذربایجان شرقی در نزدیکی تبریز می‌باشد.

 ج) سنگ‌ آهن رسوبی

آهن یکی از فراوان‌ترین عناصر در پوسته جامد زمین است و فقط معدودی از سنگ‌ها، از ترکیب آهن عاری می‌باشند. بنابراین سنگ آهن به سنگهایی اطلاق می‌گردد که مقدار آهن آنها بیش از 15 درصد، (که معادل 21/3 درصد Fe2o3 و یا 19/4 درصدFeo است( تعیین شده باشد. از جمله رسوبات غنی از آهن می‌توان به لاتریت و رس‌های آهن‌دار اشاره نمود.