به جز ناحیة شیراز که در آن رسوبگذاری از ژوراسیک تا کرتاسه پیوسته بوده، در دیگر نواحی زاگرس، پس از ایست رسوبی ژوراسیک پایانی، گسترههای وسیعی از زاگرس با دریای پیشروندة کرتاسه پوشیده شده است. سنگهای کرتاسة زاگرس رخسارة سنگی یکسان ندارند و در شرایط رسوبی همسان نهشته نشدهاند. در ناحیة لرستان، توالی کرتاسه، شیلهای تیره رنگ پلاژیک است، در حالی که در ناحیة فارس، رخنمونهای کرتاسة پایین نشانگرکربناتهای سکویی است و لذا پذیرفته شده که در ناحیة لرستان، دریای کرتاسه بیشترین ژرفا را داشته و تغییرات رخسارهای به کربناتهای سکویی فارس، نشانگر کاهش ژرفا در آن امتداد است.
در کرتاسة بالایی نیز حوضة زاگرس شرایط یکسانی نداشته است، در شمال خاوری خوزستان گودی اصلی بزرگ ناودیس تتیس و از خاور عراق تا فارس ساحلی، گودی خوزستان قرار داشته است. این دو گودی، با یک پشتة میانی از یکدیگر جدا بودهاند و بر روی همین پشته است که ریفهای رودیستی سازند تاربور (به سن ماستریشتین) به وجود آمدهاند.
بر خلاف استاندارد چینهشناسی جهانی، سیستم کرتاسة زاگرس به سه بخش پایینی، میانی و بالایی تقسیم شده است. مهمترین عامل، پیوستگی رسوبگذاری از آلبین به سنومانین است. افزون بر آن، در مرزهای بالایی آپتین، تورونین و ماستریشتین ناهمسازی وجود دارد.
«بخش پایینی کرتاسه »، دو رخسارة متفاوت دارد. در ناحیة لرستان شیلهای رادیولردار خاکستری تیره تا سیاه و آهکهـای رُسی عمیق « سازند گَرو » و در ناحیة فــارس و جنوب فروافتادگی دزفول، سه سازنـــد « فَهلیان »، « گَدوان » و « داریان » به سن نئوکومین – آپتین است.
«بخش میانی کرتاسه »، با ناپیوستگی آغاز میشود و شامل شیلها و آهکهای « سازند کژدمی » به سن آلبین و سنگآهکهای کم عمق « سازند سَروَک » به سن سنومانین است. در این بخش سه فاز فرسایشی زیر ثابت شده است:
* در همبری آپتین (سازند داریان) و آلبین (سازند کژدمی)، یک زون هوازده شامل گلوکونیت، سیلت سنگ، ماسهسنگ و آهن وجود دارد.
* در پایان سنومانین، یک فاز فرسایشی سبب شده تا آهکهای سازند سَروَک به دو بخش سنومانین و تورونین تقسیم شود.
* فاز فرسایشی پس از تورونین.
« بخش بالایی کرتاسه »، پس از یک ایست رسوبی، با سنگآهکهای کم عمق « سازند ایلام » آغاز و با شیلهای عمیق « سازند گورپی » ادامه مییابد. در ماستریشتین، با تخریب فرابومهای شمال خاوری راندگی اصلی، حجم زیادی مواد آواری موجب نهشت ماسهسنگ، کنگلومـرای کـربناتی، سیلت سنگهــای « سازند امیران » شدهاند. افزون بر آن، آهکهای ریفی « سازند تاربور » نیز از ردیفهای کرتاسة بالای زاگرس است .
بخش پایینی کرتاسه در زاگرسه بخش پایینی کرتاسة زاگرس دو رخسارة متفاوت سکویی و پلاژیک دارد. رخسارههای سکویی کرتاسة پایین زاگرس شامل سه سازند فَهلیان، گَدوان و داریان است و رخسارههای پلاژیک آن بخشی از سازند شیلی گَرو است.
سازند آهکی فَهلیان : در کوه دال (بُرش الگو) نزدیکی روستای فَهلیان، در 90 کیلومتری خاور دوگنبدان (گچساران)، سازند فَهلیان شامل 360 تا 365 متر سنگآهکهای ائولیتی متورق تا تودهای به رنگ قهوهای خاکستری با ریخت خشن است که یکی از سنگ مخزنهای گروه خامی میباشد. در پایین این سازند، به طور محلی، برش انحلالی وجود دارد که ممکن است معادل سازند هیث باشد.
مرز پایینی سازند فَهلیان ممکن است به سازند سورمه (ژوراسیک بالایی) و یا سازند انیدریتی هیث باشد. اگر فَهلیان روی هیث باشد (فارس ساحلی) شناسایی مرز ساده است. در جایی که هیث وجود ندارد (به ویژه در شمال شیراز)، تفکیک فَهلیان و سورمه دشوار است، ولی واحدهای آهکی دارای Tintinnid فراوان که معادل شیلBerriasella است، مشخص کنندة مرز ژوراسیک – کرتاسه است.
مرز بالایی فَهلیان با شیلهای گَدوان واضح است. ولی در جایی که شیلهای گَدوان وجود ندارد، مانند شمال فروافتادگی دزفول، سازند فَهلیان و داریان قابل تفکیک نیستند.بر اساس ریزسنگوارهها، جلبگ، آمونیت، خارپوست و پالینومورف، سن به سازند فَهلیان سن نئوکومین – آپتین تعیین شده است.سازند فَهلیان را میتوان در تمام مناطق فارس، شمال خاوری خوزستان و شمال خاوری لرستان دید، ولی در جنوب غرب لرستان و خوزستان، این سازند به شیل و سنگآهکهای سازند گَرو تبدیل میشود.
سازند شیلی – آهکی گَدوان : سازند گَدوان یک واحد بارز شیلی در میان دو آهک خشن فَهلیان (در زیر) و داریان (دربالا) است بُرش الگوی این سازند در گوه گَدوان در 40 کیلومتری شمال خاوری شیراز به ضخامت 120 متر، شامل تناوبی از شیلهای خاکستری مایل به زرد یا سبز با میانلایههای خاکستری از سنگآهک رُسی، دارای خرده صدف است.
بر اساس سنگوارههای موجود، سن سازند گَدوان نئوکومین بالایی تا آپتین است. در خوزستان و شمال باختری فارس، این سازند بیشتر شیلی است، ولی به سوی جنوب خاوری (فارس)، به تدریج به رسوبهای آهکی تبدیل میشود به گونهای که در فارس ساحلی، شناخت آن از سازند رویی (داریان)، دشوار است.در میانة سازند گَدوان، یک آهک بارز، به نام « بخش آهکی خلیج » شناسایی شده است که بُرش آن در جزیرة خارک، به ضخامت 15 متر، اندازهگیری شده و شامل آهک بی رُس متعلق به محیط دریایی کم عمق و باز است. بخش آهکی خلیج در برخی از میدانهای نفتی منطقة زاگرس دارای نفت است. به شیلهای گَدوان که در پایین و بالای آهک خلیج دیده میشوند، گاهی گَدوان پایینی و گَدوان بالایی گفته میشود.سازند شیلی گَدوان، سنگ پوش مخازن فَهلیان را تأمین میکند و از مواد آلی نیز غنی است و در تولید نیز به عنوان سنگ مادر نقش دارد (افشارحرب، 1380).
سازند آهکی داریان : در گذشته به این سنگآهکها « آهک اُربیتولیندار » و یا « آهک آپتین – آلبین » گفته میشد ولی با اندازهگیری بُرشی در کوه گَــدوان در شمال دهکدة داریان در شمال خـاوری شیــراز، نــام « سازند داریان » انتخاب شد (جیمز و وایند، 1965).
در محل بُرش الگو، این سازند شامل 5/286 متر سنگآهک قهوهای – خاکستری ستبرلایه تا تودهای خشن و صخرهساز است که به داشتن اُربیتولین فراوان به سن آپتین شاخص است.
مرز پایینی داریان با گَدوان تدریجی است ولی در بالا، با کژدمی به شدت فرسایش یافته است و لایههای ائولیتی و گلوکونیتی آن را از سازند کژدمی جدا میکند.
اگر چه سنگآهکهای داریان دو واحد شیلی گَدوان (در زیر) و کژدمی (دربالا) را جدا میکند، ولی دو سازند داریان و کژدمی هم زمان هستند (مطیعی، 1372). به گفتة دیگر، سازند کژدمی حذف میشود و آهک داریان در زیر آهک بنگستان (دوسازند سَروَک و ایلام) قرار میگیرد. در ناحیة ایذه، سازند گَدوان هم وجود ندارد. در اینجا سازندهای آهکی فَهلیان داریان، سَروَک و ایلام روی هم قرار میگیرند که تنها با مطالعه فسیلشناسی میتوان آنها را جدا کرد. سازند داریان سنگ مخزن مهمی در گروه خامی است.
سازند شیلی گَرو : نام این سازند از تنگ گَرو در کبیرکوه لرستان گرفته شذه و بُرش الگوی آن در 10 کیلومتری شمال خاوری روستای قلعه دره مطالعه شده است (جیمز و وایند، 1965).در محل بُرش الگو، سازند گرو با 825 متر ضخامت به 5 عضو تقسیم شده، ولی در یک نگاه کلی، سازند گرو از تناوب آهکهای بسیار رُسی سیاه رادیولردار با شیلهای سیاهرنگ بیتومیندار پیریتی و چرتی آمونیت و بلمنیتدار تشکیل شده است. در هر حال، در لرستان مرکزی این سازند بیشتر شیلی است. ولی در فروافتادگی دزفول سنگآهک بیشتر است. مرز پایینی سازند گرو بیشتر به رسوبات تبخیری هیث و گوتنیا است. مرز بالایی آن بسیار متغیر است. گرو میتواند در زیر سازندهای مختلفی مانند ایلام و حتی سازند فَهلیان قرار گیرد (مطیعی، 1372) این موضوع نتیجة پیشروی رسوبات ساحلی به حوضة رسوبی گرو است.
پلانکتونها و رادیولرها نشانگر محیط کم انرژی و بی اکسیژن (حوضة ژرف دریایی) است. ریزسنگوارهها، آمونیت و رادیولر، سن سازند گرو را نئوکومین تا کُنیاسین نشان میدهند.سازند گرو، سنگ منشأ نفت با پتانسیل زیاد است.