تریاس در ایران

مقدمه

دورة تریاس حدود 35 میلیون سال (230 تا 195 میلیون سال پیش) از تاریخ زمین را به خود اختصاص میدهد. به دلیل سه قسمتی بودن سنگهای تریاس در اروپای مرکزی و آلمان، برای نهشتههای نخستین سیستم مزوزوییک از واژة « تریاس » استفاده شده است. در زمینشناسی ایران این باور وجود دارد که سنگهای تریاس ایران به ویژه کربناتهای پلاتفرمی تریاس پایینی – میانی با رخسارههای تریاس آلپ همانند هستند به همین رو، در ایران هم تریاس به سه زیر سیستم پایینی، میانی و بالایی تقسیم میشود.به جز کپه داغ و نخلک، در بیشتر نقاط ایران رخسارة سنگی و حتی رخسارة زیستی سنگهای تریاس یکساناند. با این وجود، با توجه به ویژگیهای سنگی، ردیفهای تریاس ایران را میتوان به دو گروه بزرگ تقسیم کرد.


گروه نخست، نهشتههای کربناتة آهکی و دولومیتی، معرف محیطهای دریایی از نوع سکوهای نزدیک به قارهاند که سن تریاس پیشین - میانی دارند. گروه دوم نهشتههای تیره رنگ شیلی و ماسهسنگی زغالداراند که در پیش بومهای تریاس میانی نهشته شدهاند و سن تریاس پسین دارند. مرز دو گروه سنگی یاد شده شواهدی گوناگون از یک رخداد زمینساختی از نوع کوهزایی دارد که در زمینشناسی ایران با رویداد سیمرین پیشین همارز دانسته شده است . رخداد زمینساختی یاد شده که با پدیدههای چینخوردگی، گسلش، ماگمازایی و جایگیری تودههای نفوذی همراه بوده سبب شده تا محیطهای دریایی تریاس پایینی – میانی به حوضههای پیشخشکی تریاس بالایی تبدیل شوند. جدا از دو گروه سنگی یاد شده، بخشی از سنگهای تریاس ایران از نوع گدازههای قلیایی هستند که به ویژه در پایة ردیفهای تریاس بالایی دیده میشوند. تودههای گرانیتی تریاس را میتوان به ویژه در لبة جنوب باختری صفحة ایران (سنندج – سیرجان) و یا در حاشیة شمالی آن (البرز شمالی) دید. دگرگون شدن سنگهای تریاس میانی و کهنتر و همچنین پدیدة کانیزایی از جمله پیامدهای وابسته به رویداد سیمرین پیشین است.

با وجود یکسان بودن نسبی شرایط رسوبی در البرز، ایران مرکزی و زاگرس، میتوان ناهمسانی در ردیفهای تریاس ایران بود. بیشترین تغییر در سنگهای تریاس پایینی و میانی ناحیة آقدربند دیده میشود که گواهی بر شرایط رسوبی متفاوت و شاید استقلال حوضة کپه داغ در زمان یاد شده باشد. سنگهای تریاس بالا درکپه داغ ویژگیهای سنگی و اقتصادی مشابه با سایر نقاط ایران دارند. این همسانی تا بدانجا است که بسته شدن دریای تتیس کهن را پیش از تریاس پسین مسجل مینماید.