تریاس در ایران

مقدمه

دورة تریاس حدود 35 میلیون سال (230 تا 195 میلیون سال پیش) از تاریخ زمین را به خود اختصاص می‎دهد. به دلیل سه قسمتی بودن سنگ‎های تریاس در اروپای مرکزی و آلمان، برای نهشته‎های نخستین سیستم مزوزوییک از واژة « تریاس » استفاده شده است. در زمین‎شناسی ایران این باور وجود دارد که سنگ‎های تریاس ایران به ویژه کربنات‎های پلاتفرمی تریاس پایینی – میانی با رخساره‎های تریاس آلپ همانند‎ هستند به همین رو، در ایران هم تریاس به سه زیر سیستم پایینی، میانی و بالایی تقسیم می‎شود.به جز کپه داغ و نخلک، در بیشتر نقاط ایران رخسارة سنگی و حتی رخسارة زیستی سنگ‎های تریاس یکسان‎اند. با این وجود، با توجه به ویژگی‎های سنگی، ردیف‎های تریاس ایران را می‎توان به دو گروه بزرگ تقسیم کرد.

گروه نخست، نهشته‎های کربناتة آهکی و دولومیتی، معرف محیط‎های دریایی از نوع سکو‎های نزدیک به قاره‎اند که سن تریاس پیشین - میانی‎ دارند. گروه دوم نهشته‎های تیره رنگ شیلی و ماسه‎سنگی زغالداراند که در پیش بوم‎های تریاس میانی نهشته شده‎اند و سن تریاس پسین دارند. مرز دو گروه سنگی یاد شده شواهدی گونا‎گون از یک رخداد زمین‎ساختی از نوع کوهزایی دارد که در زمین‎شناسی ایران با رویداد سیمرین پیشین هم‎ارز دانسته شده است . رخداد زمین‎ساختی یاد شده که با پدیده‎های چین‎خوردگی، گسلش، ماگمازایی و جایگیری توده‎های نفوذی همراه بوده سبب شده تا محیط‎های دریایی تریاس پایینی – میانی به حوضه‎های پیش‎خشکی تریاس بالایی تبدیل شوند. جدا از دو گروه سنگی یاد شده، بخشی از سنگ‎های تریاس ایران از نوع گدازه‎های قلیایی‎ هستند که به ویژه در پایة ردیف‎های تریاس بالایی دیده می‎شوند. توده‎های گرانیتی تریاس را می‎توان به ویژه در لبة جنوب باختری صفحة ایران (سنندج – سیرجان) و یا در حاشیة شمالی آن (البرز شمالی) دید. دگرگون شدن سنگ‎های تریاس میانی و کهن‎تر و همچنین پدیدة کانی‎زایی از جمله پیامدهای وابسته به رویداد سیمرین پیشین است.

با وجود یکسان بودن نسبی شرایط رسوبی در البرز، ایران مرکزی و زاگرس، می‎توان ناهمسانی در ردیف‎های تریاس ایران بود. بیشترین تغییر در سنگ‎های تریاس پایینی و میانی ناحیة آق‎دربند دیده می‎شود که گواهی بر شرایط رسوبی متفاوت و شاید استقلال حوضة کپه داغ در زمان یاد شده باشد. سنگ‎های تریاس بالا درکپه داغ ویژگی‎های سنگی و اقتصادی مشابه با سایر نقاط ایران دارند. این همسانی تا بدانجا است که بسته شدن دریای تتیس کهن را پیش از تریاس پسین مسجل می‎نماید.