مزوزوییک، به عنوان دومین ائون فانروزوییک، حدود 160 میلیون سال از تاریخ کرة زمین (225 – 65 میلیون سال پیش) را به خود اختصاص میدهد. در این دوران، تحولات ژئودینامیکی کرة زمین درخور توجه است، به گونهای که مزوزوییک را دوران اشتقاق قارهها و گسترش کف اقیانوسها نام دادهاند.در میانههای تریاس، با نخستین اشتقاق گندوانا صفحة استرالیا – قطب جنوب، صفحة هند و ماداگاسکار از ابرقارة گندوانا جدا شدهاند.
مقدمه
دورة تریاس حدود 35 میلیون سال (230 تا 195 میلیون سال پیش) از تاریخ زمین را به خود اختصاص میدهد. به دلیل سه قسمتی بودن سنگهای تریاس در اروپای مرکزی و آلمان، برای نهشتههای نخستین سیستم مزوزوییک از واژة « تریاس » استفاده شده است. در زمینشناسی ایران این باور وجود دارد که سنگهای تریاس ایران به ویژه کربناتهای پلاتفرمی تریاس پایینی – میانی با رخسارههای تریاس آلپ همانند هستند به همین رو، در ایران هم تریاس به سه زیر سیستم پایینی، میانی و بالایی تقسیم میشود.به جز کپه داغ و نخلک، در بیشتر نقاط ایران رخسارة سنگی و حتی رخسارة زیستی سنگهای تریاس یکساناند. با این وجود، با توجه به ویژگیهای سنگی، ردیفهای تریاس ایران را میتوان به دو گروه بزرگ تقسیم کرد.
در کوههای البرز، ناآرامیهای زمینساختی اواخر پرمین موجب پس نشست کامل دریا از سکوی پرمین شده است به گونهای که به جز چند ناحیه، ردیفهای کربناتة تریاس پایینی – میانی با دگرشیبی فرسایشی، سطوح فرسوده شدة پرمین میانی (سازند روته) و یا پرمین بالایی (سازند نسن) را میپوشانند. خاکهای فسیل، افقهای اکسیده و گاهی عدسیهای بوکسیتی – لاتریتی مؤید ناپیوستگی پیش از تریاساند. با توجه به رخساره و سن، ردیفهای تریاس البرز را میتوان در دو زمان تریاس پیشین – میانی و تریاس پسین بررسی کرد.
ادامه مطلب ...شباهتهای سنگی و زیستی ردیفهای تریاس ایران مرکزی، با البرز در خور توجه است. به همینرو، همانند کوههای البرز، نهشتههای تریاس پایینی – میانی از نوع نهشتههای کربناتی نواحی نزدیک به ساحلاند که به طور عموم با سنگهای کهنتر ارتباط ناپیوسته دارند و مرز بالایی آنها نیز همچنان معرف سطوح فرسایشی و پس نشست دریا، وابسته به رخداد زمینساختی سیمرین پیشین است.
نهشتههای تریاس بالای ایران مرکزی، ردیفهای شیلی ماسهسنگی زغالداراند که در پیش بوم فرازمینهای حاصل از رخداد سیمرین پیشین نهشته شدهاند. این رسوبهای سنگوارههای گوناگون دریایی دارند، پس این امکان وجود دارد که در مقایسه با البرز، حوضههای رسوبی تریاس بالا ایران مرکزی ژرفای بیشتر داشته و یا به طور مقطعی با پیشرویهای کوتاه مدت دریا پوشیده میشده است.ردیفهای کربناتی تریاس پایینی – میانی البرز، جدا از نوسانات موقتی کف دریا، یک چرخة رسوبی بزرگاند که در فاصلة زمانی دو رویداد پالاتین و سیمرین پیشین نهشته شدهاند ولی، سنگهای تریاس بالایی بخشی از یک ابر سیکل رسوبی هستند که پس از رویداد سیمرین پیشین (پیش از نورین) آغاز و تا سیمرین میانی (باتونین) ادامه داشته است.
در کوههای زاگرس به ویژه در زاگرس مرتفع، ردیفهای منسوب به تریاس رخسارة کربناتهای آهکی دولومیتی دارند که به سمت زاگرس چین خورده و خلیج فارس ردیفهای تبخیری به آن اضافه میشود. تغییرات سنی این نهشتهها از تریاس پیشین تا تریاس میانی است و تاکنون سنگهایی که دارای فسیلهای شاخص تریاس پسین باشند دیده نشده است هرچند که ستودهنیا (1978) وجود آن را منتفی نمیداند.
ادامه مطلب ...مقدمه
در دو ناحیة آقدربند (کپهداغ) و نخلک (ایران مرکزی)، سنگهای تریاس پایینی و میانی رخسارههای سنگی و زیستی ویژه دارند که با سایر نقاط ایران شباهت چندان ندارند. استثنایی بودن رخسارة تریاس آقدربند با نگرش به انباشت در حوضة شمال خاوری ایران (به احتمال حاشیة جنوبی صفحة توران) دور از انتظار نیست. ولی در ناحیة نخلک این باور وجود دارد که سنگهای تریاس فلسهای نابرجا هستند که از صفحة توران به روی لبة خرد قارة ایران مرکزی منتقل و سپس در اثر چرخش خردقاره، در خلاف جهت عقربههای ساعت، به محل امروزی نقل مکان پیدا کردهاند.
مقدمه
در ایران، رژیم آرام رسوبی – زمینساختی پرکامبرین پسین – پالئوزوییک تا تریاس پسین ادامه داشته است. ولی، در زمان پیش از آشکوب نورین، جنبشهای آلپ آغازی (سیمرین پیشین) با چینخوردگی، گسلش، دگرگونی و ماگماتیسم همراه بوده است. سنگهای چینخورده و دگرگونی و همچنین سنگهای آذرین مربوط به حرکات زمینساختی موردنظر به طور دگرشیب با رسوبهای تریاس پسین – لیاس پوشیده شدهاند که نشانگر سرانجام گرفتن حرکات سیمرین پیشین در زمان پیش از آشکوب نورین است.
مقدمه
سیستم ژوراسیک، به طول حدود 60 میلیون سال، نام خود را از کوههای ژورا در مرز فرانسه و سویس گرفته و شامل سه زیر سیستم ژوراسیک پایینی (لیاس)، ژوراسیک میانی (دوگر) و ژوراسیک بالایی (مالم) است. سنگهای لیاس و اوایل دوگر ایران، پیوند نزدیکی با نهشتههای تریاس بالا دارند. از سوی دیگر، سنگهای ژوراسیک بالای ایران نیز به نوعی با نهشتههای کرتاسة آغازی در ارتباط است.بررسیهای دیرینه جغرافیای ژوراسیک ایران، گویای این است که در این زمان، سرزمین ایران شامل دو گسترة مستقل بوده که در امتداد محل تقریبی راندگی اصلی زاگرس از یکدیگر جدا بودهاند.
نوع سنگها و زیستواران این دو گستره تفاوت آشکار دارد و لذا بررسی ژوراسیک ایران در دو صفحة ایران (البرز، ایران مرکزی، کپهداغ) و صفحة زاگرس، میتواند بیانگر ویژگیهای چینهشناسی این سیستم باشد. بخشی از سنگهای ژوراسیک ایران خاستگاه ماگمایی دارد. سنگهای آتشفشانی ژوراسیک جایگاه چینهشناسی ثابتی ندارد و به نظر میرسد که بسیاری از گدازههای آتشفشانی منسوب به ژوراسیک، در واقع سن تریاس پسین دارند. برخی از تودههای نفوذی ایران مانند گرانیتهای شیرکوه یزد، آیرکان انارک، کلاه قاضی اصفهان، شاهکوه لوت و ... به سن ژوراسیک بالا دانسته شدهاند ولی به تقریب در همه جا، این نفوذیها تنها در سنگهای ژوراسیک پایینی – میانی تزریق شدهاند و تاکنون نفوذ آنها در سنگهای ژوراسیک بالا گزارش نشده است.
در صفحة ایران، (سنندج – سیرجان، ایران مرکزی، البرز، آذربایجان)، سنگهای ژوراسیک نشانگر دو چرخة رسوبی بزرگ و جداگانه هستند که مرز آنها به رویدادهای زمینساختی است. نخستین سیکل رسوبی ژوراسیک به سن ژوراسیک پایینی / میانی و شامل شیل و ماسهسنگهای زغالدار است که در محیط کولابی و مردابی نزدیک به ساحل نهشته شدهاند و ستبرای آن از چندین متر تا بیش از سه هزار متر متغیر است. رسوبهای زغالدار یاد شده، به همراه ردیفهای مشابه ولی به سن تریاس پسین، چرخة رسوبی واحدی درمرتبة گروه هستند که برای آنها نام « گروه شمشک» انتخاب شده است. مرز زیرین این گروه با ناپیوستگی سیمرین پیشین و مرز بالایی آن با رویداد سیمرین میانی مشخص میشود.
دومین چرخة رسوبی ژوراسیک صفحة ایران، از نوع مارن و سنگآهکهای آمونیتدار است که با ردیفهای آواری سُرخرنگ و یا نهشتههای تبخیری به پایان میرسد. سنگهای این چرخة رسوبی نیز در فاصلة دو رخداد زمینساختی سیمرین میانی (ژوراسیک میانی) و سیمرین پسین (کرتاسة آغازی) نهشته شدهاند، لذا یک چرخة رسوبی در مرتبة گروه با نام غیررسمی « گروه مَگو » است.
با وجود چیرگی شرایط یکسان رسوبی بر حوضههای ژوراسیک صفحة ایران، واحدهای سنگچینهای این زمان در نواحی البرز، ایران مرکزی، کپهداغ و زون سنندج – سیرجان هم نام نیستند.