سنگ‎های دگرگونی پرکامبرین

تا این اواخر، همة سنگ‎های دگرگونی ایران را به سن پرکامبرین می‎دانستند، چرا که این سنگ‎ها از نظر درجة و رخسارة دگرگونی، با سنگ‎های نادگرگونی پالئوزوییک شناخته شدة ایران، تفاوت داشتند. ولی، امروزه پذیرفته شده که بسیاری از دگرگونی‎های منسوب به پرکامبرین، به واقع سنگ‎های جوان‎تری (از پرکامبرین) هستند که در زمان‎های بعد از پرکامبرین تغییر شکل و جنس داده‎اند (هوشمندزاده و همکاران، 1368).فرآیندهای دگرگونی تحمیل شده بر سنگ‎های قاره‎ای پرکامبرین ایران چندزادی است و در همه جا اثر یکسان ندارد. 

. به طوری که از نظر رخسارة دگرگونی، می‎توان این سنگ‎ها را به دو گروه جدا تقسیم کرد.گروه نخست، انواعی از آمفیبولیت، گنایس، شیست و سنگ مرمر هستند که نشانگر دگرگونی از نوع فشار زیاد و دمای کم‎ هستند. گروه دوم که در جایگاه چینه‎شناختی بالاتری قرار دارند، از نوع فیلیت، اسلیت، شیست و نشانگر رخسارة دگرگونی از نوع دمای زیاد و فشار کم می‎باشند.با وجود تأثیر دگرگونی شدید و مکرر، بررسی سنگ‎شناسی و محیط رسوبی پوستة قاره‎ای دگرگون شدة پرکامبرین ایران نشانگر آن است که این سنگ‎ها در اصل سنگ‎های رسوبی مختلفی بوده‎اند که گاه در بین آنها سنگ‎های آذرین خروجی نیز جای گرفته است. وجود شیست، مرمرهای دولومیتی و آهکی و وجود برخی از گریوک‎های دگرگون شده، نشانگر آن است که این سنگ‎ها در محیط‎های کم ژرفای دریا تشکیل شده‎اند. افزایش ناگهانی ژرفای حوضه موجب انباشت رخساره‎های ژرف‎تر شده که با گریوک‎های بسیار دانه‎ریز آغاز و سپس تبدیل به رسوبات پلیتی می‎شود که در بخش بالایی آن، همراهانی از سنگ‎های آتشفشانی اسید وجود دارد. سنگ‎شناسی یاد شده، نشانگر افزایش تدریجی ژرفای حوضه است. به همین دلیل در ناحیة کرمان، واحد سنگ‎چینه‎ای مُراد (سری مُراد) حاوی جلبک و رادیولرهای نواحی ژرف و حاکی از ژرفای محلی حوضه‎های رسوبی پرکامبرین است. گفتنی است که یکنواختی ترکیب می‎تواند به شرایط یکسان رسوبی اشاره داشته باشد.

پراکندگی جغرافیایی سنگ‎های دگرگونی پرکامبرین

بخش بزرگی از دگرگونی‎های ایران مرکزی، پوسته‎های قاره‎ای پرکامبرین هستند که هم در زمان پیش از پرکامبرین پسین و هم در زمان‎های بعد دگرگون شده‎اند. اگرچه برخی از دگرگونی‎های درجه بالا در کوه‎های البرز، (شیست‎های گرگان، مجموعة اسالم - شاندرمن) را به پرکامبرین نسبت داده‎اند اما، به نظر می‎رسد که کهن‎ترین سنگ‎های البرز ردیف‎های شیلی، توفی، ماسه‎سنگی سبز رنگ « سازند کهر » با سن نوپروتروزوییک است و چندان هم دگرگونی نیست. در کوه‎های زاگرس، پی‎سنگ پرکامبرین رخنمون ندارد. ولی، وجود یک پی‎سنگ دگرگونی در این کوه‎ها حتمی است. نواحی ساغند، پشت‎بادام، باختر زنجان، تکاب، ارومیه، مهاباد، مریوان، جندق، فردوس، ترود، اسفندقه، حاجی‎آباد، گلپایگان بخش‎هایی از ایران مرکزی هستند که دگرگونی‎های پرکامبرین گزارش شده‎ است، در حالی که در بسیاری از حالات، نه سنگ و نه فرآیند دگرگونی، به سن پرکامبرین نیست. از بین نواحی یاد شده به دگرگونی‎های چند ناحیة زیر اشاره می‎شود.