رسوب‎های دریایی نادگرگونی پرکامبرین

از نگاه ترکیب، رسوب‎های دریایی نادگرگونی ایران بسیار یکنواخت بوده و گسترش بسیار زیادی دارند. این سنگ‎ها شامل ردیفی از سنگ‎های انباشته شده در آب‎های کم ژرفا، مانند توف‎های شیلی، سیلت سنگ و ماسه‎سنگ است که بین لایه‎هایی از آذرآواری، گدازه اسید و یا لایه‎های دولومیتی دارند. رنگ متمایل به سبز در آنها عمومیت دارد و به واقع از ویژگی‎های آنها است. با وجود تشابه بسیار زیاد سنگ رخساره و رنگ، به این سنگ‎ها در نواحی گوناگون، اسامی متفاوت داده شده است. جدول زیر معرف واحدهای سنگ‎چینه‎ای مورد سخن است که به خوبی با یکدیگر هم ارز و قابل قیاس‎اند. گفتنی است که:

* دگرشیبی مرز بالای رسوب‎های دریایی نشانگر عملکرد رخداد کاتانگایی است ولی این رویداد در همه جا شدت یکسان نداشته به همین رو در البرز مرکزی – آذربایجان سنگ‎های پرکامبرین پسین به ظاهر به طور هم‎شیب بر روی سازند کهر دیده شده است، ولی یک تغییر ناگهانی سنگ‎شناسی در فصل مشترک آنها وجود دارد.

* اگرچه رسوب‎های نادگرگونی یاد شده متعلق به محیط‎های دریایی دانسته شده‎اند، ولی ساخت‎های استروماتولیتی و رسوبی گوناگون (برش‎های دولومیتی، افق‎های هوازده، خاک‎های قدیمی) نشان می‎دهد که بیشتر این نهشته‎ها در محیط‎های کشندی انباشته شده‎اند. لاسمی (1370) بر این باور است که بخش زیرین سازند کهر، به گمان قوی، نشانگر رخساره‎های درون کراتون است ولی بخش میانی و بالایی این سازند، بیشتر، دربرگیرندة رخساره‎های سیلیسی آواری محیط قاره‎ای (رودخانة ماندری) و حدواسط (دلتایی) و به مقدار کم تر رخساره‎های کربناتی سکویی است که همراه با سنگ‎های آذرین و توف نهشته شده‎اند و به همین‎رو دریایی دانستن نهشته‎های کهر نیاز به شواهد بیشتر دارد. در هر حال، در ناحیة کرمان، « سری مراد » دارای جلبک و رادیولرهای نواحی ژرف دریا است و نشان می‎دهد که به طور محلی، حوضة رسوبی پرکامبرین ژرفای بیشتر داشته است.

* وجود نشانه‎هایی از آکریتارک در تناوب‎های شیلی و استروماتولیت در واحدهای کربناتی سازند کهر سبب شده تا زگر (1977) و حمدی (1374)، سازند کهر را به سن ریفئن(Riphean) بدانند، ولی سن وندین را برای بخشی از لایه‎های بالایی آن محتمل می‎دانند.

* وجود دو جنس Spumellaria و Laminarites (از خانوادة رادیولاریا) و همچنین جنس‎های میکروسکوپی از نوع Lophododioerodium و آثار کرم‎ مانند Sabellarifex در سری مراد، سبب شده تا به این نهشته‎ها سن پرکامبرین داده شود (هوکریده، 1962). ولی حمدی (1374) گاهی به سن اردویسین و گاهی به کامبرین پیشین (توماتین) باور دارد.

* سازند کلمرد سنگواره ندارد. ولی چین‎خوردگی شدید، شباهت‎های زیاد سنگ‎شناختی، جایگاه چینه‎شناسی و دیگر ویژگی‎های فیزیکی سبب شده تا این سازند با ردیف‎های دریایی نا دگرگونی دیگر نواحی ایران (کهر، مراد و 000) قیاس و به سن پرکامبرین دانسته شود. ولی حمدی (1374) پـــاره‎ای ساخت‎هــای فرسایشی را نتیجة فعالیت جنس Monomorphichnus sp, Cylindrichous sp و Oldhamia antigua دانسته و سازند کلمرد را به دیرینگی کامبرین پیشین می‎داند، در حالی که هیچ‎یک از ویژگی‎های سازند کلمرد با ردیف‎های کامبرین شناخته شدة ایران شباهت ندارد.

* در ناحیة شیرگشت (شمال طبس)، حالت استثنایی از سنگ‎های دریایی کم دگرگون شدة پرکامبرین گزارش شده که متشکل از ردیف یکنواختی از آهک‎های سیلتی با میان‎لایه‎هایی از سیلت‎های سبز یا شیل‎های فیلیتی زرد تا ارغوانی است. وجود پولک‎های سریسیت در سطوح لایه‎بندی، ریزچین و خطوارگی در این سنگ‎ها نشانة دگرگونی خفیف آنها است. روتنر و همکاران (1968)، به این واحد سنگ‎چینه‎ای « لایه‎های شورمShorm Beds) ) » نام داده و ضمن مقایسه با سری مراد و سازند کلمرد، تنها به دلیل نداشتن سنگواره این سنگ‎ها را به سن پرکامبرین دانسته‎اند. سهندی (1368)، با توجه به شباهت‎های سنگ‎شناختی و به ویژه وجود مقاطعی از تریلوبیت‎های کامبرین، لایه‎های شورم را به حق، هم‎ارز نهشته‎های کامبرین (سازند درنجال) می‎داند.