پرکامبرین پسین در زاگرس

در جنوب خاوری زاگرس، به ویژه در حدفاصل میان گسل کازرون در باختر و گسل میناب در خاور (حوضة فارس)، سنگ‎های پرکامبرین پسین رخسارة کولابی – تبخیری دارند که نخستین بار توسط تاورنیه (1642) مطالعه شده است. بر اساس شواهد موجود به نظر می‎رسد که در پی فازهای کششی رخداد کوهزایی کاتانگایی در نیمة جنوب خاوری زاگرس، حوضه‎های تبخیری تشکیل شده و رسوبات کولابی به همراه روانه‎های آذرین مربوط به فاز گرانیت‎زایی کاتانگایی در آن انباشته شده است.

گروه نمکدان (بوسک، 1919) و گروه خمیر (ریچارسون، 1926)، نام‎های قدیمی این مجموعه است.در حال حاضر، رسوب‎های تبخیری و سنگ‎های ماگمایی این حوضه به صورت حدود 115 گنبد نمکی برونزد دارند. جزیرة هرمـز یکی از این گنبدهای نمکی است و به همین دلیل، به این واحد سنگ‎چینه‎ای « سری هرمز » نام داده شده است.

سری هرمز در حوضه‎های بسیار کم عمق ولی در ارتباط با دریاهای آزاد، از پرکامبرین پسین تا کامبرین پیشین بر روی سپر دشتگون شدة زاگرس نهشته شده است. این سری نمکی همچنین نشان می‎دهد که این خشکی‎ها در ناحیة اقلیمی گرمی قرار داشته‎اند (بین 10 تا 40) و گسل اصلی امروزی زاگرس، به احتمال محل گسل‎های عادی کنترل کنندة رسوبگذاری را نشان می‎دهد. ترکیب سنگی سری هرمز، شامل سنگ نمک (به رنگ‎های گونا‎گون)، انیدریت، ژیپس، سنگ‎آهک سیاه‎رنگ، دولومیت بودار چرتی، ماسه‎سنگ سُرخ، شیل رنگارنگ، سنگ‎های آذرین (درونی – بیرونی)، کانی‎های آهن و آپاتیت‎دار است. سنگ‎های یاد شده فاقد نظم چینه‎نگاشتی هستند و به همین‎رو تاکنون بُرش الگو ندارند. در مورد ضخامت نمک، نظرها بین 900 تا 4000 متر، متفاوت است، ولی در مجموع، بیشترین انباشت نمک، در ناحیة بندرعباس و هرمزگان است (مطیعی، 1372).

سن سری هرمز همیشه مورد بحث بوده است. کرتاسه (پیلگریم، 1922)، کامبرین (لیس، 1929)، پرکامبرین پسین (اشتوکلین، 1968)، کامبرین (احمدزاده و همکاران، 1369)، کامبرین زیرین (حمدی، 1991) سن‎های گوناگون پیشنهادی است. ولی، مقایسه منطقه‎ای با کشورهای همجوار و ایران مرکزی تأیید می‎کند که سری هرمز، سن پرکامبرین پسین – کامبرین میانی دارد.احمدزاده و همکاران (1369)، با وجود نداشتن نظم چینه‎ای، این مجموعه را به جای سری هرمـز « سازند هرمز » نام دادند و آن را به چهار عضو H3, H2, H1 و H4 تقسیم کردند. اشتوکلین (1990) ضمن استفاده از واژة « کمپلکس هرمز »، این مجموعه را با سازندهای بایندور، سلطانیه، باروت، زاگون، لالون و عضو نخست سازند میلا قابل قیاس دانسته است که دیدگاهی مطلوب و تأییدی بر سن پرکامبرین پسین – کامبرین میانی مجموعة هرمز است.