پرمین در ایران مرکزی

وجود برونزدهای به نسبت گسترده سنگ‎های پرمین در نواحی طبس، شیرگشت، کلمرد، کرمان، بهاباد، بیابانک، انارک، بافق، تربت‎جام، ازبکوه، تربت‎حیدریه، کاشمر، نایبند، بیرجند، بزمان و ... گویای پیشروی‎ گستــردة دریای پرمین در ایران مرکزی است که در همه جا به ردیف‎های رسوبی این دریای پیشرونــدة‌ « سازند جمال» نام داده شده است. اگرچه سازند جمال یادآور ردیف‎های « کربناتی» زمان پرمین است، ولی در همه جای ایران مرکزی، لایه‎های آغازین این سازند با ردیف‎های آواری آغاز می‎شود. شباهت رخسارة این آواری‎ها با نهشته‎های آواری کربنیفر (سازند سردر) سبب شده تا آواری‎های موردنظر بخش انتهایی سازند سردر دانسته شوند. در حالی که وجود یک ناپیوستگی رسوبی در پایة این آواری‎ها و به ویژه گذر تدریجی آنها به سنگ‎آهک‎های پرمین حتمی و نشانگر پیوند آنها با سازند جمال است. 

وجود سنگواره‎های کربنیفر پسین در ردیف‎های آواری پایه سازند جمال نشانگر آن است که پس از چرخة فرسایشی هرسی‎نین، در آشکوب‎های پایانی کربنیفر (مسکووین – قزلین) دریا، به ویژه بلوک در حال نشست طبس را فرا گرفته و رسوبگذاری آغاز شده در کربنیفر پایانی، بدون انفصال تا زمان پرمین ادامه پیدا کرده است. لذا شایسته است تا دست کم در ناحیة طبس، سازند جمال را به دو بخش آواری (در زیر) و کربناتی (در بالا) تقسیم و تغییرات سنی آن را از کربنیفر پسین (مسکووین – قزلین) تا پرمین بدانیم.

سازند آهکی جمال : بُرش الگوی سازند جمال، توسط اشتوکلین و همکاران (1965)، در پهلوی جنوبی کوه جمال، در جنوب طبس، مطالعه و معرفی شده است. در این محل، مرز زیرین سازند جمال به سازند سردر است و در بالا، با ناپیوستگی هم‎شیب با واحد سنگ چینه‎ای سازند سُرخ شیل، به سن تریاس پیشین، پوشیده می‎شود.

در بُرش الگو، سازند آهکی جمال شامل 473 متر سنگ‎های کربناتی است که حدود 60 متر بالای آن دولومیت کرم رنگ و بقیة آن، سنگ‎آهک‎های ضخیم لایه تا توده‎ای ریفی، به رنگ خاکستری است. مرجان به ویژه فوزولینیده‎ از مهم‎ترین سنگواره‎های سازند جمال ‎است که به ویژه در بخش میانی این سازند یافت می‎شوند و تغییرات سنی آنها از بخش بالایی پرمین پیشین تا جُلفین است.یافته‎های زمین‎شناسی جدید نشان می‎دهد که بر خلاف شرح بیان شده برای بُرش الگو، سازند جمال منحصر به ردیف‎های کربناتی نیست. به عبارت دیگر 74 متر آواری‎های زیر سنگ‎آهک‎های سازند جمال به واقع ردیف‎های آواری پیشروندة این سازند هستند.

به همین‎رو، بنا به پیشنهاد کمیتة ملی چینه‎شناسی، آواری‎های مورد سخن از سازند سردر حذف و نخستین عضو سازند جمال دانسته می‎شوند. بدین ترتیب، در بُرش‎های کامل، سازند جمال یک عضوماسه‎سنگ کوارتزی در زیر، یک عضو سنگ‎آهک مرجانی در وسط و یک عضو دولومیتی در بالا دارد.

طاهری (1381)، به ردیف‎های آواری حد فاصل سازند سردر (در زیر) و کربنات‎های سازند جمال، « عضو زَلَدو » نام داده و با توجه به پراکندگی فوزولیناسه‎آ و شناسایی دو زون زیستی به تغییرات سنی قزلین پسین – آسلین اعتقاد دارد. ایشان، در برش حوض دوراه (کوه جمال) ردیف‎های «کربناتی» پرمین را شامل چهار زون زیستی و به سن بُلورین – جُلفین – دورآشامین؟ می‎داند.