پرمین در ایران

عنوان: مقدمه

گسترش جغرافیایی سنگ‎های پرمین ایران،بسیار زیاد است و این باور وجود دارد که در زمان کربنیفر پایانی و یا پرمین پیشین، با آرام گرفتن رخداد زمین‎ساختی هرسی‎نین و حرکت‎های رو به پایین زمین، شرایط لازم برای پیشروی گستردة دریا فراهم آمده است، به گونه‎ای که بسیاری از فرابوم‎های قدیمی در شمال آذربایجان، البرز، ایران مرکزی، سنندج – سیرجان و همچنین زاگرس با دریای کم ژرفا و پیشروندة پرمین پوشیده شده، و سنگ‎های پرمین را می‎توان بر روی ردیف‎های گونا‎گون کربنیفر، دونین، سیلورین، اردویسین و کامبرین دید.

شواهد متعدد از پیشروی و پسروی‎ مکرر در توالی سنگ‎های پرمین ایران گویای آن است که دریای پرمین به طور قابل ملاحظه‎ای تحت تأثیر حرکت‎های دیررس هرسی‎نین قرار داشته است. جدا از نبود‎های رسوبی کوتاه و موقتی که به طور عموم با تشکیل افق‎های بوکسیت و لاتریت و یا نهشت‎ رسوب‎های تبخیری همراه بوده، رسوبات پرمین ایران نشانگر سه چرخة رسوبی بزرگ ‎است. هر چرخة با رخساره‎های آواری پیشرونده آغاز می‎شود و به دنبال آن، با افزایش ژرفا، ردیف‎های کربناتی آهکی – دولومیتی و سرانجام با نهشت‎ آواری‎های پسرونده، چرخة رسوبی سرانجام می‎گیرد. لازم به ذکر است که:  

* در بیشتر موارد، رسوب‎های پسرونده، به دلیل دوره‎های فرسایشی پیش از چرخة رسوبی جوان‎تر، فرسوده و حذف شده‎اند.

* مرز زیرین چرخه‎های رسوبی سه گانة یاد شده از نوع دگرشیبی موازی است.

* چرخه‎های رسوبی سه گانه در همه جای ایران وجود ندارد. گاهی فقط می‎توان یک و یا دو چرخة رسوبی را دید.

* جدا از چرخة رسوبی نخست، چرخه‎های رسوبی دوم و سوم هم می‎توانند بر روی سنگ‎های کهن‎تر از پرمین قرار گیرند.

آخرین دورة پسروی دریای پرمین در پایان این سیستم صورت گرفته، به همین دلیل، مرز بالای ردیف‎های پرمین ایران به طور عموم ناپیوسته ولی از نوع دگرشیبی موازی است. با این حال، در چند ناحیه از ایران (جلفا، کندوان، آمل، شهرضا و آباده) شواهدی از رسوبگذاری پیوسته از پرمین به تریاس گزارش شده است.

جدا از سنگ‎های رسوبی گسترده، بخش درخور توجهی از سنگ‎های پرمین زون سنندج - سیرجان از نوع دیابازها و یا بازالت‎های قلیایی همراه با رسوب‎های فلیش گونة تخریبی – آهکی با تغییرات زمانی و مکانی زیاد هستند. ویژگی‎های سنگی و شیمیایی مجموعة یاد شده (دیابازها و رسوب‎های آشفته) می‎تواند نشانگر کافت‎های درون قاره‎ای شکل گرفته از نیروهای کششی حاکم بر سکوی پالئوزوییک ایران، به ویژه آغاز شکل‎گیری اقیانوس آلپی زاگرس (تتیس جوان) باشد. چنین به نظر می‎رسد که کافتی شدن پلاتفرم پالئوزوییک ایران منحصر به زون سنندج – سیرجان نبوده، و ممکن است زون منشورهای برافزایشی مکران نتیجة کافتی شدن سکوی پرمین باشد. مهم‎تر آنکه، بقایای پوستة اقیانوسی تتیس کهن در شمال خاوری ایران حاکی است که کافت پالئوزوییک پسین شمال خاوری ایران در زمان پرمین به تکامل رسیده است و لذا شاید بتوان گفت که پرمین یکی از دوره‎های اثرگذار بر زمین‎شناسی ایران بوده است.