دونین در ایران

مقدمه

نارسایی‎های دیرینه‎شناسی سبب شده تا بر خلاف دونین بالا، دیرینه‎جغرافیای دونین پایین و دونین میانی ایران در پردة ابهام باشد.تصور عموم زمین‎شناسان بر آن است که در آغاز دونین شرایط جغرافیای دیرینة ایرانزمین همانند اواخر سیلورین بوده به این ترتیب که در شمال و شمال باختری ایران خشکی کالدونی و خاور آن با دریای کم ژرفایی پوشیده می‎شد که تحت تأثیر حرکت‏های شاغولی و رو به بالای رخداد کالدونی قرار داشته است.

 به همین دلیل، سنگ‎های دونین پایین در بخش بزرگی از ایرانزمین دیده نمی‎شود و سنگ‎های دونین میانی به طور پیشرونده و باناپیوستگی بر روی سنگ‎های کهن‎تر قرار دارد. در دونین پسین، از وسعت خشکی کالدونی کاسته شده و در نتیجه نهشته‎های دونین بالایی با گستردگی زیاد و پس از یک ایست رسوبی، در نواحی زیادی از ایران نهشته شده‎اند. با این حال، در پاره‎ای نقاط ایران مرکزی (طبس، کرمان، اردکان و ...) و البرز خاوری (خوش ییلاق، بجنورد و ...) ردیف‎های آواری سُرخ‎رنگی (سازند پادها) وجود دارد که بیشتر به دلیل جایگاه چینه‎شناسی به سن دونین پیشین دانسته شده‎اند. ولی، سن دونین پیشین به طور یقین مورد تأیید قرار نگرفته و حتی مطالعات پالینولوژی گویای آن است که ماسه‎سنگ‎های مورد نظر سن دونین پسین دارند. چنانچه سن دونین پسین ماسه‎سنگ‎‎های سُرخ (سازند پادها) حتمی باشد، جا دارد که در مورد ردیف‎های منسوب به دونین میانی هم تردید داشت. جدا از ردیف‎های منسوب به دونین پایین، وجود فسیل‎هایی مانند بازوپایان، مرجان، کنودونت و ... متعلق به آشکوب‎های ایفلین – ژیوسین نشانگر آن است که شرایط دریایی از دونین میانی آغاز و در دونین بالا به بیشترین حد رسیده است. ولی، بررسی پالینومورف‎های دریایی سبب شد تا قویدل سیوکی بر این باور باشد که در زمان دونین پیشین و میانی، دریای آزاد از سراسر سکوی ایران عقب نشسته‎ و این خروج تا دونین پسین ادامه داشته است.

یکی از ویژگی‎های دونین ایران، تداوم و تکرار ناآرامی‎های وابسته به رخداد کالدونی است که گاه با شکل‎گیری گدازه‎های آتشفشانی بازیک و زمانی با جایگیری پیکره‎های نفوذی (سینیت‎های مرند – جلفا) همراه بوده است. با تکیه بر نتایج پالینولوژی و توصیف ویژگی‎های چینه‎شناسی، سنگ‎های دونین ایران را می‎توان در دو گروه سنگ‎های آواری به سن دونین پیشین و سنگ‎های به طور عمده کربناتی به سن دونین میانی – پسین جای داد.