سیلورین در ایران مرکزی

برای نخستین بار، روتنر و همکاران (1968)، برای سنگ‎های سیلوریـن ایران مرکزی نام «سازند نیـــــور(Niur Fm.) » را انتخاب کردند که نخستین سازند از گــــروه گوشکمر(Gushkamar Group) است و در محل بُرش الگو (روستای نی‎وار در جنوب خاوری ازبکوه) متشکل از 446 متر سنگ‎آهک‎های قهوه‎ ای تیرة مرجان‎دار با میان‎لایه‎های ناچیز از شیل و یک بخش دولومیتی در قسمت زیرین است. رخسارة سنگ‎های سیلورین بُرش الگو در تمام ایران مرکزی ثابت نیست، به گونه‎ای که در ناحیة شیرگشت، سازند نیور شامل 628 متر نهشته‎های ماسه‎سنگی سفیدرنگ همراه با لایه‎های آهکی فسیل‎دار است که به عنوان برش مرجع (Reference Section) شناخته می‎شود و همین رخسارة آواری سیلورین است که در بسیاری از نواحی ایران مرکزی از جمله جام، ترود، شمال بافق، انارک، کاشان و ... عمومیت دارد و معرف رخساره‎های آواری حاصل از کوهزایی کالدونین است.

 یکی از ویژگی‎های سنگ‎های سیلورین ناحیة شیرگشت حضور جریان‎های گدازه‎ تیره‎رنگ با ترکیب بازالت اولیوین‎دار است که به طور عموم در بخش پایینی سازند جای دارند و یادآور تکاپوهای آتشفشانی سیلورین البرز خاوری است. افزون بر ناحیة شیرگشت، گدازه‎های بازی سیلورین، همچنان بخشی از سنگ‎های سیلورین نواحی جام، ترود، شمال بافق و زرند کرمان را تشکیل می‎دهد.فراوانی مرجان، بازوپایان، کنودونت و انواع گونا‎گونی از پالینومورف‎های دریایی (آکریتارک، کیتینوزوا و ...) در بُرش الگو و بُرش مرجع و مطالعة دقیق این سنگواره‎ها سبب شده، تا ضمن تأیید محیط رسوبی دریای کم عمق و نزدیک به ساحل، سن سیلورین میانی – پسین سازند نیور مسجل باشد.در خاور ایران مرکزی به ویژه در نواحی طبس، جام (سازند بزکوه، علوی نایینی، 1972)، باختر کاشمر، کاشان، انارک، نیشابور، خور، شمال بافق، زرند کرمان، رفسنجان، رخساره‎های آواری و گاه گدازه‎های آتشفشانی سازند نیور گسترش درخور توجه دارند.

 با وجود این، در شمال کرمان (ناحیة زرند) رسوبات سیلورین بیشتر از نوع سنگ‎آهک تیرة فسیل‎دار همراه با دولومیت، کوارتزیت و شیل است که لایه‎هایی از گچ و دست کم سه افق گدازه دارد. اگر چه رخسارة این سنگ‎ها یادآور بُرش الگوی سازند نیور است، ولی گونا‎گونی سنگ‎شناسی گویای شرایط و نوع محیط رسوبی متفاوت است. در ضمن در ناحیة ترود، سنگ‎های دگرگونی وجود دارد که از نظر چینه‎شناسی و سنگ‎شناسی شباهت زیاد به سازند نیور دارند به باور هوشمندزاده و همکاران (1357) در اثر فاز کوهزایی پیش از آپتین (سیمرین پسین) دگرگون شده‎اند، ولی احتمال دگرگونی این سنگ‎ها در زمان باژوسین – باتونین (سیمرین میانی) بیشتر است.