اردویسین در زاگرس

در کوه‎های زاگرس، همانند دیگر نواحی ایران، رخسارة چیرة سنگ‎های اردویسین ردیف‎های شیلی – ماسه‎سنگی متمایل به سبز است که به ویژه در کوه سورمه، زردکوه، چالی شه و کوه فراقون برونزد دارند. در کوه‎های زاگرس سه واحد سنگ‎چینه‎ای زیر نشانگر نهشته‎های اردویسین هستند: 

1- سازند ایلبیک : شامل حدود 273 متر شیل و ماسه‎سنگ است که به طور هم‎شیب و مابین سازند میلا (در زیر) و سازند زردکوه (در بالا) قرار دارد. در نواحی که سازند زردکوه وجود ندارد (کوه چالی‎شه) مرز بالایی سازند ایلبیک با سازند فراقون (پرمین) از نوع دگرشیبی است.

2- سازند زردکوه : که فقط در امتداد زردکوه رخنمون دارد شامل شیل‎ها و ماسه‎سنگ‎های دانه‎ریز است که توسط ستوده‎نیا به دو عضو غیر رسمی تقسیم شده است. عضو پایینی زردکوه حدود 90 متر شیل و ماسه سنگ است که با همبری ناگهانی و پیوسته بر روی سازند ایلبیک قرار دارد و به داشتن تریلوبیت شاخص است. عضو بالایی سازند زردکوه با حدود 247 متر ضخامت همچنان از نوع شیل و ماسه‎سنگ است که در بخش میانی آن یک لایة کنگلومرایی وجود دارد. این عضو، به داشتن گراپتولیت، بارز است. تریلوبیت‎های عضو پایینی و گراپتولیت‎های عضو بالایی سازند زردکوه مبین سن اردویسین است، ولی، آکریتارک‎ها، کیتینوزواها و اسکلوکودونت‎ها نشان می‎دهد که 110 متر قسمت زیرین سازند زردکوه به آشکوب ترمادویسین پسین و بخش بالایی آن معرف آشکوب آرنیگین تا لانویرنین از اردویسین می‎باشد (مطیعی، 1372).بر اساس مطالعات برگریزان (1373)، ستون قائم سنگ‎های اردویسین شمال بندرعباس، گویای یک چرخة (توالی) بزرگ کم ژرفا شونده است که در آن، نهشته‎های بخش ژرف دریا به تدریج به نهشته‎های فلات قارة زیر پایة امواج توفانی و سپس به نهشته‎های ساحلی تبدیل می‎شود و سرانجام به ناپیوستگی پیش از سیلورین پایان می‎پذیرد. این ناپیوستگی ممکن است در نتیجةگسترش یخچال‎های پایان اردویسین باشد (لاسمی، 1379).

3- سازند سیاهو : نام جدیدی است که به ردیف‎های شیلی و ماسه‎سنگی اردویسین زاگرس داده شده است. بُرش الگوی این سازند را قویدل (1373) در تنگ زکین کوه فراقون، در فاصلة 65 کیلومتری شمال بندرعباس مطالعه و معرفی نموده است.در بُرش الگو، سازند سیاهو با 807 متر ستبرا، با حدود 30 متر ماسه‎سنگ الوان، دانه درشت و قلوه‎دار دارای ساخت‏های رسوبی موج نقش و لایه‎بندی متقاطع آغاز می‎شود و با توالی به نسبت همگنی از شیل‎های سیلتی میکادار به رنگ زیتونی – خاکستری، ماسه‎سنگ‎های ریزدانة خاکستری و سنگ‎آهک‎های قهوه‎ای فسیل‎دار ادامه می‎یاید. در محل بُرش الگو، همبری پایینی مشخص نیست ولی، در دیگر نقاط، همچون ارتفاعات لرستان و خوزستان با سازند زردکوه است. مرز بالایی این سازند به یک دگرشیبی فرسایشی است.با وجود اورتوسراس، تریلوبیت، کرینویید، بریوزوآ و بازوپای فراوان، تعیین سن سازند سیاهو تنها بر مبنای ارزش چینه‎شناسی گونه‎های مختلف پالینومورف قرار داردو قویدل، در محل بُرش الگو 100 گونه پالینومورف شناسایی کرده که در 6 زون زیستی آکریتارک و 4 زون‎زیستی کیتینوزوآ سامان داده شده‎اند.

 بر پایة مطالعات یاد شده، زمان اردویسین بالایی (کارادوسین – آشگیلین) برای سازند سیاهو پیشنهاد شده است. گراپتولیت‎های مطالعه شده توسط ریکارد و همکار ( 2000 میلادی) منجر به شناسایی دو زون زیستی شده است. زون زیستی persculptus متعلق به آشکوب آشگیل از اردویسین پسین و زون زیستی conceps که متعلق به جوان‎ترین قسمت اردویسین پسین است. جدا از بُرش الگو، سازند سیاهو همچنان در کوه سورمه، چند چاه اکتشافی در فارس، ولی به ضخامت‎های متغیر، شناسایی شده است.سنگواره‎های گوناگون، معرف محیط‎های دریایی است، ولی ساخت‎های رسوبی فراوان که در افق‎های مختلف سازند سیاهو وجود دارد، حاکی است که دریای اردویسین زاگرس ژرفای چندانی نداشته است. ویژگی‎های سنگی سازند سیاهو و جایگاه چینه‎شناسی آن به خوبی قابل قیاس با نهشته‎های شیلی – ماسه‎سنگی اردویسین دیگر نواحی ایران و معرف شرایط یکسان رسوبی است.