در ایران مرکزی، سنگهای پالئوسن، بر حسب محیطهای رسوبگذاری و جغرافیایی رخسارههای متفاوت دارند. در بسیـاری از بـرونـزدها، رسوبات منسوب به پالئوسن کنگلــومـرایــی است و گاهـی آن را همارز «کنگلومرای کرمان» میدانند. این آواریها در شماری از برونزدها قدیمیترین ردیف‌های سنوزوییک است و نظر به این که روی آنها را رسوبات و دیگر سنگهای ائوسن میپوشاند، بدون هیچگونه شاهد فسیلشناسی، آنها را به پالئوسن نسبت دادهاند. کنگلومراهای پالئوسن ایران مرکزی، باید نهشتههای آواری پس از چینخوردگی لارامید باشند ولی گاهی (مناطق سورک و خانهخاتون کرمان) دیده میشود که ارتباط ردیف‌های کرتاسة بالا با کنگلومرای پالئوسن تدریجی است. در هر حال، باید گفت که سنگهای پالئوسن ایران مرکزی منحصر به کنگلومرا نیست. گاهی سنگهای آتشفشانی، رسوبات کربناتی و نهشتههای فلیش گونهای را به سن پالئوسن دانستهاند.
در ایران مرکزی، ویژگیهای سنگی و زیستی ردیف‌های ائوسن تفاوت آشکار دارند که نشانگر شرایط جغرافیای دیرینه متفاوت در گسترة ایران مرکزی است. در یک نگاه کلی، در مقایسه با زمان پالئوسن، دریای ائوسن گسترش و ژرفای بیشتر داشته و ناپیوستگیها و ناهمسازیهای چینهای، به ویژه فراوانی تکاپوهای آتشفشانی وابسته به رویداد آلپ میانی، نشانگر ناآرامیهای زمینساختی چیره بر حوضههای رسوبی ائوسن ایران مرکزی است که از میان آنها، ناآرامیهای ائوسن میانی از همه شاخصتر است. باید گفت که این رویداد، در همه جا همزمان نبوده و اثر یکسان نداشتهاند. بررسی ناحیه‌ای سنگهای ائوسن در زیر پهنههای کمان ماگمایی ارومیه – بزمان، شمال باختر ایران مرکزی، پهنة لوت، زون سنندج – سیرجان، و کوههای خاور ایران، میتواند بیانگر ویژگیهای عمومی این سنگها (ائوسن) باشد.
ادامه مطلب ...در قسمتهای باختری ایران مرکزی، یک واحد سنگچینهای، به طور عمده کربناتی، شاخص با تغییرات سنی الیگوسن پسین تا میوسن پیشین وجود دارد. ولذا پذیرفته شده که به دنبال رخداد پیرنئن و یک دورة رسوبگذاری قارهای در الیگوسن پایینی، باریکهای از باختر ایران مرکزی از ماکو تا جنوب جازموریان، با یک دریای پیشرونده پوشیده میشده. زمان پیشروی و پسروی دریای موردنظر در همه جا یکسان نیست. در بعضی جاها مانند منطقة سبزواران و قم، این پیشروی در آشکوب روپلین (الیگوسن پیشین) و در بعضی نقاط مانند آذربایجان، در آشکوب آکیتانین و حتی بوردیگالین بوده است. پسروی دریای مذکور هم در همه جا همزمان نیست. در طول زمان روپلین تا بوردیگالین و حتی جوان‌تر، این حوضه دچار تحولاتی شده که در نهایت یک چرخة رسوبی بزرگ را به وجود آورده است.
ادامه مطلب ...در بیشتر نواحی باختر ایران مرکزی، سازند آهکی قم به سن الیگوسن – میوسن، با ردیف‌های آواری سُرخرنگی پوشیده میشود که نشانگر حوضههای رسوبی قاره است. شواهد موجود این باور را به وجود آورده است که پس از آشکوب بوردیگالین، با پسروی دریا، تغییرات شدید رخساره در نوع نهشتهها فراهم آمده و تبدیل محیطهای دریایی سازند قم به حوضههای قارهای سبب شده تا شرایط لازم برای نهشت رسوبات آواری – تبخیری همزمان با رسوبگذاری فراهم شود. این نهشتهها که در حال حاضر در بیشتر فرونشستهای ایران مرکزی برونزد دارند، به نام سازند سُرخ بالایی Upper Red Fm. نامگذاری شدهاند. این نام به ویژه در مناطقی که سازند قم دیده میشود و یا دلیلی مبنی بر حضور آن وجود دارد، به کار برده میشود. در غیر این صورت، به دلیل نبود فسیل و شباهتهای ظاهری بین سازندهای سُرخ پایینی و بالایی، تفکیک این دو امکانپذیر نیست. به همینرو در مناطقی که سازند قم وجود ندارد، به مجموعة این نهشتهها، رسوبات سُرخرنگ نئوژن گفته میشود.سیمای ظاهر، رنگ، سنگشناسی، شرایط تشکیل در حوضههای پیشبوم پسرونده، سن و جایگاه چینهشناسی سازند سُرخ بالایی شباهت زیادی با سازند آغاجاری در زاگرس دارد. این شباهتها به حدی است که نهشت دو سازند را در شرایط یکسان و به احتمال حوضه واحد تداعی میکند.
رخدادهای زمینساختی قابل قیاس با فاز آتیکان سبب شده تا از فرسایش شدید بلندیها، حجم درخور توجهی نهشتة کنگلومرایی تشکیل و به طور همشیب و گاه دگرشیب، سازندهای قدیمیتر را بپوشاند. در این نهشتههای قارهای – رودخانهای، فسیل کمیاب است ولی به دلایل گوناگون از جمله داشتن پیوند تدریجی با سازند سُرخ بالایی، چینخوردگی قابل توجه و برخی نشانههای جانوری و گیاهی، به سن پلیوسن دانسته شدهاند. جدا از رسوبات کنگلومرایی در برخی نقاط ایران مرکزی به ویژه آذربایجان، تکاب، باختر بلوک لوت، نهشتههای پلیوسن از نوع کربنات و یا دیگر رسوبات دریاچهای است. افزون بر سنگهای رسوبی، بخشی از سنگهای پلیوسن ایران مرکزی خاستگاه ماگمایی دارند که به صورتهای نفوذی، روانهای و یا آذرآواری به ویژه در کمان ماگمایی ارومیه – بزمان، بلوک لوت و شمال آذربایجان دیده میشوند.
ادامه مطلب ...در ایران مرکزی حدود 54 گنبد نمکی وجود دارد که در فروافتادگیهای زمینساختی، کویربزرگ، اردکان، خاور تهران (گرمسار)، قم و میانه برونـــزد دارند. بیشتر این فروافتادگیها، حوضههای بین قارهای Intercontinental هستند که به احتمال از ائوسن پایانی (به جز مقطع زمانی الیگوسن – میوسن) تاکنون توسط رسوبات آواری تبخیری پر شدهاند.
در حوضههای یاد شده، گنبدهای نمکی سنهای متفاوت دارند. در کویر کلوت واقع شمال یزد، گنبدهای نمکی به سن ائوسناند . در گنبد نمکی دلازیان سمنان، می‌توان توالی کاملی از ردیف‌های ترشیری را دید که متشکل از لایههای توفی و دریایی ژیپسدار به سن ائوسن میانی تا ائوسن بالایی است که به طور مستقیم بر روی نمک قرار گرفته است. 400 متر سنگآهک دریایی و مارن که نشانگر افقهای بالایی سازند قم است و سرانجام گلسنگ نواری تبخیریدار متعلق به عضو اول سازند سُرخ بالایی دیده میشود. ولی در دیگر گنبدهای نمکی، ردیف‌های توفی و نهشتههای دریایی سازند قم وجود ندارد. به باور جکسون و همکاران (1990) در گنبدهای نمکی کویر بزرگ، سنگ نمک دو سن متفاوت ائوسن و میوسن دارد. نمکهای ائوسن از نوع تودهای و خالص است که به احتمال در یک محیط دریایی با تداوم و رود نمک انباشته شدهاند.
مقدمه
در زاگرس، بدون در نظر گرفتن ابعاد و تغییرات ناحیه‌ای رخسارهها، ردیف‌های ترشیری را می‌توان به دو بخش جدا تقسیم کرد. یکی ترشیری پایینی، به سن پالئوسن تا میوسن پیشین و دوم، ترشیری بالایی به سن میوسن پیشین تا پلیوسن و جوان‌تر (شکل 6-2). در ترسی‌یر پایینی، دو چرخة رسوبی قابل شناسایی است. یکی چرخة رسوبی جهرم به سن پالئوسن تا ائوسن میانی و دیگری چرخة رسوبی آسماری به سن الیگوسن تا میوسن پیشین . ترشیری بالایی، نشانگر ردیف پسروندهای به نام چرخة رسوبی فارس است که سن میوسن پیشین تا پلیوسن دارد (مطیعی، (1372
مقدمه
در زمان سنوزوییک، نیروهای فشارشی و تنشهای رهایی ناشی از دو رخداد کوهزایی آلپ میانی و پایانی، موجب ماگمازایی شدید در گسترههای پهناوری از ایران شده به گونهای که ماگماتیسم ترشیری با بیش از چند هـزار متر حجم، بیشترین سنگهای ماگمایی ایران را تشکیل میدهند. به همینرو، به سنوزوییک ایران «دوران ماگماتیسم» نام دادهاند. در بسیاری از حالات، به ویژه فعالیتهای ماگمایی ائوسن – الیگوسن، تکاپوی ماگمایی با کانیزایی مس، مولیبدن، سرب، روی، منگنز، آنتیموان، جیوه، طلا و 000همراه بوده و به همینرو، از ترشیری ایران به عنوان «دورة فلززایی» نیز یاد میشود. (امامی، 1379) بر این باور است که :
مقدمه
اگرچه در پارهای از گزارشهای موجود، کواترنری را «دورانی» از تاریخ زمین دانستهاند، ولی بر اساس مصوبة 1989 انجمن بینالمللی علوم زمین IUGSچیزی به نام دوران چهارم زمینشناسی وجود ندارد و کواترنری سیستمی از دوران سوم است که به دو زیرسیستم پلیستوسن و هولوسن تقسیم میشود و لذا استفاده از واژة دوران چهارم نادرست است.
با وجود گستردگی و تنوع زیاد، دانستههای ما از زمینشناسی کواترنری ایران بسیار اندک است در حالی که امروزه «زمینشناسی کواترنری» یکی از شاخههای بنیادی علوم زمین است تا بتواند به پرسشهای موجود در بارة مناطق شهری، صنعتی، رویدادهای طبیعی، ایجاد سازههای بزرگ، لرزهزمینساخت ایران و … پاسخ دهد.