در ایران مرکزی حدود 54 گنبد نمکی وجود دارد که در فروافتادگیهای زمینساختی، کویربزرگ، اردکان، خاور تهران (گرمسار)، قم و میانه برونـــزد دارند. بیشتر این فروافتادگیها، حوضههای بین قارهای Intercontinental هستند که به احتمال از ائوسن پایانی (به جز مقطع زمانی الیگوسن – میوسن) تاکنون توسط رسوبات آواری تبخیری پر شدهاند.
در حوضههای یاد شده، گنبدهای نمکی سنهای متفاوت دارند. در کویر کلوت واقع شمال یزد، گنبدهای نمکی به سن ائوسناند . در گنبد نمکی دلازیان سمنان، می‌توان توالی کاملی از ردیف‌های ترشیری را دید که متشکل از لایههای توفی و دریایی ژیپسدار به سن ائوسن میانی تا ائوسن بالایی است که به طور مستقیم بر روی نمک قرار گرفته است. 400 متر سنگآهک دریایی و مارن که نشانگر افقهای بالایی سازند قم است و سرانجام گلسنگ نواری تبخیریدار متعلق به عضو اول سازند سُرخ بالایی دیده میشود. ولی در دیگر گنبدهای نمکی، ردیف‌های توفی و نهشتههای دریایی سازند قم وجود ندارد. به باور جکسون و همکاران (1990) در گنبدهای نمکی کویر بزرگ، سنگ نمک دو سن متفاوت ائوسن و میوسن دارد. نمکهای ائوسن از نوع تودهای و خالص است که به احتمال در یک محیط دریایی با تداوم و رود نمک انباشته شدهاند.
مقدمه
در زاگرس، بدون در نظر گرفتن ابعاد و تغییرات ناحیه‌ای رخسارهها، ردیف‌های ترشیری را می‌توان به دو بخش جدا تقسیم کرد. یکی ترشیری پایینی، به سن پالئوسن تا میوسن پیشین و دوم، ترشیری بالایی به سن میوسن پیشین تا پلیوسن و جوان‌تر (شکل 6-2). در ترسی‌یر پایینی، دو چرخة رسوبی قابل شناسایی است. یکی چرخة رسوبی جهرم به سن پالئوسن تا ائوسن میانی و دیگری چرخة رسوبی آسماری به سن الیگوسن تا میوسن پیشین . ترشیری بالایی، نشانگر ردیف پسروندهای به نام چرخة رسوبی فارس است که سن میوسن پیشین تا پلیوسن دارد (مطیعی، (1372
مقدمه
در زمان سنوزوییک، نیروهای فشارشی و تنشهای رهایی ناشی از دو رخداد کوهزایی آلپ میانی و پایانی، موجب ماگمازایی شدید در گسترههای پهناوری از ایران شده به گونهای که ماگماتیسم ترشیری با بیش از چند هـزار متر حجم، بیشترین سنگهای ماگمایی ایران را تشکیل میدهند. به همینرو، به سنوزوییک ایران «دوران ماگماتیسم» نام دادهاند. در بسیاری از حالات، به ویژه فعالیتهای ماگمایی ائوسن – الیگوسن، تکاپوی ماگمایی با کانیزایی مس، مولیبدن، سرب، روی، منگنز، آنتیموان، جیوه، طلا و 000همراه بوده و به همینرو، از ترشیری ایران به عنوان «دورة فلززایی» نیز یاد میشود. (امامی، 1379) بر این باور است که :
مقدمه
اگرچه در پارهای از گزارشهای موجود، کواترنری را «دورانی» از تاریخ زمین دانستهاند، ولی بر اساس مصوبة 1989 انجمن بینالمللی علوم زمین IUGSچیزی به نام دوران چهارم زمینشناسی وجود ندارد و کواترنری سیستمی از دوران سوم است که به دو زیرسیستم پلیستوسن و هولوسن تقسیم میشود و لذا استفاده از واژة دوران چهارم نادرست است.
با وجود گستردگی و تنوع زیاد، دانستههای ما از زمینشناسی کواترنری ایران بسیار اندک است در حالی که امروزه «زمینشناسی کواترنری» یکی از شاخههای بنیادی علوم زمین است تا بتواند به پرسشهای موجود در بارة مناطق شهری، صنعتی، رویدادهای طبیعی، ایجاد سازههای بزرگ، لرزهزمینساخت ایران و … پاسخ دهد.
مزوزوییک، به عنوان دومین ائون فانروزوییک، حدود 160 میلیون سال از تاریخ کرة زمین (225 – 65 میلیون سال پیش) را به خود اختصاص میدهد. در این دوران، تحولات ژئودینامیکی کرة زمین درخور توجه است، به گونهای که مزوزوییک را دوران اشتقاق قارهها و گسترش کف اقیانوسها نام دادهاند.در میانههای تریاس، با نخستین اشتقاق گندوانا صفحة استرالیا – قطب جنوب، صفحة هند و ماداگاسکار از ابرقارة گندوانا جدا شدهاند.
مقدمه
دورة تریاس حدود 35 میلیون سال (230 تا 195 میلیون سال پیش) از تاریخ زمین را به خود اختصاص میدهد. به دلیل سه قسمتی بودن سنگهای تریاس در اروپای مرکزی و آلمان، برای نهشتههای نخستین سیستم مزوزوییک از واژة « تریاس » استفاده شده است. در زمینشناسی ایران این باور وجود دارد که سنگهای تریاس ایران به ویژه کربناتهای پلاتفرمی تریاس پایینی – میانی با رخسارههای تریاس آلپ همانند هستند به همین رو، در ایران هم تریاس به سه زیر سیستم پایینی، میانی و بالایی تقسیم میشود.به جز کپه داغ و نخلک، در بیشتر نقاط ایران رخسارة سنگی و حتی رخسارة زیستی سنگهای تریاس یکساناند. با این وجود، با توجه به ویژگیهای سنگی، ردیف‌های تریاس ایران را می‌توان به دو گروه بزرگ تقسیم کرد.
در کوههای البرز، ناآرامیهای زمینساختی اواخر پرمین موجب پس نشست کامل دریا از سکوی پرمین شده است به گونهای که به جز چند ناحیه، ردیف‌های کربناتة تریاس پایینی – میانی با دگرشیبی فرسایشی، سطوح فرسوده شدة پرمین میانی (سازند روته) و یا پرمین بالایی (سازند نسن) را میپوشانند. خاکهای فسیل، افقهای اکسیده و گاهی عدسیهای بوکسیتی – لاتریتی مؤید ناپیوستگی پیش از تریاساند. با توجه به رخساره و سن، ردیف‌های تریاس البرز را می‌توان در دو زمان تریاس پیشین – میانی و تریاس پسین بررسی کرد.
ادامه مطلب ...شباهتهای سنگی و زیستی ردیف‌های تریاس ایران مرکزی، با البرز در خور توجه است. به همینرو، همانند کوههای البرز، نهشتههای تریاس پایینی – میانی از نوع نهشتههای کربناتی نواحی نزدیک به ساحلاند که به طور عموم با سنگهای کهنتر ارتباط ناپیوسته دارند و مرز بالایی آنها نیز همچنان معرف سطوح فرسایشی و پس نشست دریا، وابسته به رخداد زمینساختی سیمرین پیشین است.
نهشتههای تریاس بالای ایران مرکزی، ردیف‌های شیلی ماسهسنگی زغالداراند که در پیش بوم فرازمینهای حاصل از رخداد سیمرین پیشین نهشته شدهاند. این رسوبهای سنگوارههای گوناگون دریایی دارند، پس این امکان وجود دارد که در مقایسه با البرز، حوضههای رسوبی تریاس بالا ایران مرکزی ژرفای بیشتر داشته و یا به طور مقطعی با پیشرویهای کوتاه مدت دریا پوشیده میشده است.ردیف‌های کربناتی تریاس پایینی – میانی البرز، جدا از نوسانات موقتی کف دریا، یک چرخة رسوبی بزرگاند که در فاصلة زمانی دو رویداد پالاتین و سیمرین پیشین نهشته شدهاند ولی، سنگهای تریاس بالایی بخشی از یک ابر سیکل رسوبی هستند که پس از رویداد سیمرین پیشین (پیش از نورین) آغاز و تا سیمرین میانی (باتونین) ادامه داشته است.
در کوههای زاگرس به ویژه در زاگرس مرتفع، ردیف‌های منسوب به تریاس رخسارة کربناتهای آهکی دولومیتی دارند که به سمت زاگرس چین خورده و خلیج فارس ردیف‌های تبخیری به آن اضافه میشود. تغییرات سنی این نهشتهها از تریاس پیشین تا تریاس میانی است و تاکنون سنگهایی که دارای فسیلهای شاخص تریاس پسین باشند دیده نشده است هرچند که ستودهنیا (1978) وجود آن را منتفی نمیداند.
ادامه مطلب ...