عنوان: مقدمه
در ایران سنگهای اردویسین گسترش محدود دارند و به استثنای ناحیة شیرگشت، در دیگر سایر، سنگهای اردویسین با یک واحد آواری از ماسهسنگهای کوارتزی سفیدرنگ آغاز میشود که با سنگهای کهنتر ارتباط ناپیوستـــه از نوع دگرشیبی فرسایشی دارد. با این حال، در ناحیة کلمرد (باختر طبس) همبری انباشتههای اردویسین با سنگهای پرکامبرین (سازند کلمرد) از نوع دگرشیبی زاویهای و با گرانودیوریتهای این زمان (پرکامبرین) از نوع دگرشیبی آذرینپی است. وجود برونزدهای مشترک سنگهای کامبرین و اردویسین سبب شده تا همبری سنگهای یاد شده پیوسته دانسته شود، در حالی که ناپیوستگیهای یاد شده شواهدی از یک ایست رسوبی پیش از اردویسین است که به جز فرونشست شیرگشت در دیگر نقاط ایران اثرگذار بوده است.
در البرز –آذربایجان، نهشتههای اردویسین رخنمون متعدد، ولی گسترش محدود دارند و در همه جا پس از یک ایست رسوبی، به طور همشیب، بر روی سنگهای کامبرین و یا قدیمیتر قرار دارند. در این نواحی (البرز – آذربایجان) سه واحد سنگچینهای « لشکرک »، «عضو 5 سازند میلا » و « سازند قلی » نشانگر ردیفهای اردویسین اندکه از میان آنها سازند لشکرک کاربرد بیشتری دارد.سازند لشکرک : با 175 متر ضخامت، توسط گانسر و هوبر (1962) شناسایی و توسط گلاس (1965)، در خاور قلة لشکرک (شمال طالقان، باختر کلاردشت) مطالعه و معرفی شده که مرز زیرین آن با سازند لالون گسلی و در بالا با سازند آهکی مبارک (کربنیفر) پوشیده میشود. بُرش الگوی سازند لشکرک متشکل از سه واحد زیر است.
ادامه مطلب ...در گسترههای وسیعی از ایران مرکزی، سنگهای اردویسین شامل نهشتههای دریایی از نوع شیل، ماسهسنگ، مارن و سنگهای کربناتی با فسیل تریلوبیت، بازوپا، کنودونت و ... است در ناحیة شیرگشت، روتنر و همکاران (1968) به این انباشتهها « سازند شیرگشت » نام دادهاند که سومین سازند از گروه میلا است.بُرش الگوی سازند شیرگشت با ستبرای حدود 1236 متر، ضخیمترین انباشتههای اردویسین ایران است. بخش زیرین این سازند شامل 57 متر سنگآهکهای گرهکدار با میانلایههایی از مارن است که با چند ده متر سنگآهکهای ماسهای سُرخ فسیلدار پوشیده میشود. ولی، حجم اصلی سازند شیرگشت را انباشتههای شیلی و ماسهسنگی سبز رنگ تشکیل میدهد که میانلایههایی از سنگهای کربناتی آهکی دارد. بر خلاف دیگر نقاط ایران، در ناحیة شیرگشت گذر کامبرین پسین (سازند درنجال) به اردویسین (سازند شیرگشت) تدریجی است و یک لایه سنگآهک دارای بازوپایان به نام لایههای بیلینگلا این دو را از همدیگر جدا میسازد. تجمع سنگوارههای گوناگون، سن اردویسین پیشین تا میانی را برای سازند شیرگشت تعیین میکند.جدا از تفاوتهای درخور توجه ضخامت، ویژگیهای سنگی سازند شیرگشت کم و بیش در سایر برونزدهای اردویسین ایران مرکزی به ویژه نواحی کلمرد، ازبکوه، جام، انارک، کرمان و 000 حفظ شده است و به همین دلیل در همه جا از نام سازند شیرگشت استفاده میشود. خور، تنها ناحیهای از ایران مرکزی است که سنگهای اردویسین آن دگرگونی و به سن اردویسین پسین است (آیستوف، 1984).
در کوههای زاگرس، همانند دیگر نواحی ایران، رخسارة چیرة سنگهای اردویسین ردیفهای شیلی – ماسهسنگی متمایل به سبز است که به ویژه در کوه سورمه، زردکوه، چالی شه و کوه فراقون برونزد دارند. در کوههای زاگرس سه واحد سنگچینهای زیر نشانگر نهشتههای اردویسین هستند:
مقدمه
جغرافیای دیرینه و چگونگی پراکنش سنگهای سیلورین در ایران این باور را به وجود آورده است که به لحاظ تداوم حرکات شاغولی وابسته به رخداد کالدونین و یا گسترش جهانی یخچالها و افت سطح دریاها، در زمان سیلورین خشکی ایرانزمین وسعت بیشتری داشته و به همینرو، در ایران، دورة سیلورین، یک دورة نبود رسوبگذاری است. با این حال، در نواحی محدودی از البرز خاوری، ایران مرکزی و جنوب خاوری زاگرس سنگهایی به سن سیلورین گزارش شده است. به همین دلیل، نبوی (1355) بر این باور است که در پیامد جنبشهای زمینساختی کالدونی، بخش شمال و شمال باختری ایران به صورت خشکی (خشکی کالدونی) درآمده است.
مرز خاوری این خشکی از علیآباد گرگان آغاز و پس از گذر از سمنان و محلات به زردکوه بختیاری رسیده است. ولی، وجود سنگهای سیلورین در تالش، محدودة این خشکی را پرسشآمیز میسازد.سنگهای سیلورین ایران بیشتر شامل شیل، سنگ آهک و ماسهسنگی حاوی انواع گراپتولیت، مرجان، بازوپایان، تریلوبیت و کنودونت است که نشانگر محیطهای رسوبی از نوع کم ژرفا است. یکی از ویژگیهای سنگهای سیلورین ایران، فراوانی سنگهای آتشفشانی از نوع بازالتهای زیردریایی است که تأییدی بر یک مرحلة بازشدگی(Opening Stage) در پوستة کراتونی سکوی پالئوزوییک ایران است. گفتنی است در برخی نقاط ایران (جنوب گرگان، جنوب خاوری زون سنندج – سیرجان)، سنگهای آذرین سیلورین نسبت به سنگهای رسوبی این زمان گسترش بیشتری دارند.
برای نخستین بار، روتنر و همکاران (1968)، برای سنگهای سیلوریـن ایران مرکزی نام «سازند نیـــــور(Niur Fm.) » را انتخاب کردند که نخستین سازند از گــــروه گوشکمر(Gushkamar Group) است و در محل بُرش الگو (روستای نیوار در جنوب خاوری ازبکوه) متشکل از 446 متر سنگآهکهای قهوه ای تیرة مرجاندار با میانلایههای ناچیز از شیل و یک بخش دولومیتی در قسمت زیرین است. رخسارة سنگهای سیلورین بُرش الگو در تمام ایران مرکزی ثابت نیست، به گونهای که در ناحیة شیرگشت، سازند نیور شامل 628 متر نهشتههای ماسهسنگی سفیدرنگ همراه با لایههای آهکی فسیلدار است که به عنوان برش مرجع (Reference Section) شناخته میشود و همین رخسارة آواری سیلورین است که در بسیاری از نواحی ایران مرکزی از جمله جام، ترود، شمال بافق، انارک، کاشان و ... عمومیت دارد و معرف رخسارههای آواری حاصل از کوهزایی کالدونین است.
ادامه مطلب ...به جز ناحیة تالش، گسترش سنگهای سیلورین البرز منحصر به بخش خاوری این کوهها است. نواحی جاجرم، کوه کورخود، رباط قرهبیل، بجنورد، شمال شاهرود، بخشهایی از البرز خاوری هستندکه برونزدهایی از سنگهای سیلورین دارند. در نواحی رباط قرهبیل، جاجرم و همچنین در ناحیة قلی، سنگهای سیلورین شامل یک بخش شیلی تریلوبیت و مرجاندار در پایین، یک بخش کربناتی حاوی مرجان و بازوپایان در وسط و یک بخش ماسه سنگی در بالا است. در برش رباط قرهبیل و جاجرم، در بالای بخش کربناتی پایینی، افقهای بازالتی وجود دارد که افشار حرب (1373)، آنها را با بازالتهای سلطان میدان ناحیة گرگان قابل قیاس میداند. رخسارة سنگهای سیلورین البرز خاوری مشابه ایران مرکزی است. به همین دلیل، در البرز خاوری هم برای ردیفهای سیلورین از نام « سازند نیور » استفاده شده است.
جدا از سازند نیور، یکی از واحدهای سنگچینهای سیلورین البرز خاوری « بازالتهای سلطان میدان » است که جایگاهی بین سنگهای اردویسین و دونین دارد و ویژگیهای آن در بخش ماگماتیسم پالئوزوییک بیان خواهد شد.در البــرز باختری، به ویژه در ناحیة فومنات (کلارک، 1975) و خلخال (حمزهپور، 1970) ردیفهایی از سنگآهک ضخیملایه، سُرخرنگ و حاوی سرپایان وجود دارد که به طور غیررسمی به نام « سازند درو (Derow Fm) » نامگذاری شده و تغییرات سنی آن از اردویسین تا دونین پیشین است و لذا میتواند معرف بخشی از سنگهای سیلورین البرز باشد. سنگ رخسارة استثنایی و نیز گسترش محدود برونزدهای یاد شده تعلق آنها را به حوضههای رسوبی مستقل و متفاوت از البرز خاوری و ایران مرکزی تداعی میکند.
در کوههای زاگرس، نهشتههای سیلورین به طور عمده درکوه گهکم، فراقون، دامنة جنوبی زردکوه و یا در چاههای اکتشافی زیره (فارس ساحلی) و پارس (خلیج فارس) گزارش شدهاند که شامل ضخامت متغیری (70 تا 700 متر)، شیلهای خاکستری تیرهرنگ میکادار و گراپتولیتدار است که میانلایههایی از ماسهسنگ و کمی سنگآهک دارد و در بیشتر جاها با یک واحد کنگلومرایی، به ضخامت 5/4 متر، در روی نهشتههای اردویسین قرار دارد و با سنگهای دونین پوشیده میشود. همانند دیگر نواحی ایران، مرز زیرین و زبرین این رسوبات از نوع دگرشیبی موازی است. فراوانی گراپتولیت سبب شده تا در گذشته، به آن شیلهای گراپتولیتدار سیلورین نام داده شود. ولی، در حال حاضر « سازند سرچاهان» معرف سنگهای سیلورین زاگرس است که بُرش الگوی آن توسط قویدل (1374) مطالعه و معرفی شده است.
ادامه مطلب ...مقدمه
نارساییهای دیرینهشناسی سبب شده تا بر خلاف دونین بالا، دیرینهجغرافیای دونین پایین و دونین میانی ایران در پردة ابهام باشد.تصور عموم زمینشناسان بر آن است که در آغاز دونین شرایط جغرافیای دیرینة ایرانزمین همانند اواخر سیلورین بوده به این ترتیب که در شمال و شمال باختری ایران خشکی کالدونی و خاور آن با دریای کم ژرفایی پوشیده میشد که تحت تأثیر حرکتهای شاغولی و رو به بالای رخداد کالدونی قرار داشته است.